متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه سی و پنجم درس خارج اصول مبحث تعادل و تراجیح؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ 17 خردادماه سال 93 برگزار شده است. در این جلسه به ادامه بررسی نظریه «حکومت» از نگاه مرحوم خویی پرداخته شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است.

گفتیم که مرحوم خویی حکومت را در دو جا تصویر کرده بودند: یکی جایی که دلیل حاکم ناظر بر دلیل محکوم است (به بیان تفسیری یا به شکلی که اگر محکوم نباشد دلیل حاکم لغو است) و دیگری در جایی که دلیل حاکم موضوع دلیل محکوم را منتفی میکند مثل حکومت دلیل اماره بر ادله اصول عملیه. در این موارد (نوع دوم حکومت) نیز، تعارض غیر مستقر است زیرا اصلا تنافی در بین نیست، لذا بدون نیاز به نظارت، رفع تنافی میشود به نکته اینکه یکی موضوع دیگری را از بین میبرد.

این مناط دوم محل مناقشه است زیرا اگر مفاد اصل، بیان حکم موارد عدم علم، اعم از علم وجدانی و تعبدی باشد که دلیل اماره ورود بر آن دارد چون علم تعبدی ایجاد میکند. اما اگر مفاد اصل بیان حکم موارد عدم علم وجدانی باشد، بین مفاد اصل و مفاد اماره در جایی که معارض باشند، تنافی غیر قابل انکار است (مثل اینکه أماره حاکم به وجوب است و اصل حاکم به برائت). علت این تنافی این است که قضیه شرطیه هم در نهایت نتیجه خود را برای موضوع خود اثبات میکند، لذا با حکمی که قضیه دیگر (حاکم) برای موضوع اثبات میکند معارضه میکند. یعنی گرچه قضیه شرطیه، ناظر به تحقق شرط خود نیست، ولی لازمه اش این است که جزاء را برای موضوع شرط خود در فرض تحقق شرط قطعی میکند. لذا با وجود این تنافی اگر نظارتی برای اماره قائل نشویم (به عنوان قرینه است برای فهم ادله اصل)، تنافی قابل رفع نیست.