متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 43 درس خارج اصول مبحث تعادل و تراجیح؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ دوشنبه 31 شهریور 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

بحث در تحلیل چگونگی اظهر بر ظاهر است و مطلوب ما این است که ببینیم که آیا تقدیم اظهر بر ظاهر، از مصادیق قرینیت است یا اینکه وجهی غیر از قرینیت دارد؟

اگر گفتیم که اظهریت از مصادیق قرینیت عامه است (چنانچه یکی از تقاریر و اقوال همین است)، اظهر باید مقدم شود ولو ظاهر خاص باشد و اظهر عام. الا اینکه برای اینکه مزاحم با تقدیم خاص بر عام یا مقید بر مطلق نشود بگوییم: در قرینیت مراتب طولی است و قرینیت اظهر در طول قرینیت خاص و در رتبه بعد است. لذا اظهر غیر خاص است که بر ظاهر مقدم میشود.

طبق تقریری که وجه تقدیم اظهر را قرینیت میداند، اینگونه تقریر میشود که هرگاه عقلاء یکی از کلماتشان را مفسّّر کلام دیگر قرار دهند، برای فهم مرادشان باید به مفسِر تکیه کرد و مفسَر را با آن فهمید. یکی از این اقسام مفسریت و قرینیت هم این است که ظاهر را بر طبق اظهر تفسیر میکنند. عقلاء کثیرا برای تفسیر کلام خود، به آوردن کلامی اظهر تکیه میکنند.

اما در تحلیل دیگر، تقدیم از باب قرینیت نیست بلکه از باب بعضی امور دیگر است. گاهی از باب مانعیت از ظهور انعقاد ظاهر است. گاهی هم از باب غالب بودن «اراده بر طبق اظهر» است.

به هر حال در تحلیل این تقدیم یا باید به یک تحلیل عقلی زبانی برگردد یا به استقراء در مورد سیره متکلمین.

تفصیل مسئله

اگر ظاهر متصل به اظهر بود:

1. اگر اظهر و ظاهر به هم متصلند مانند قید ← از اول فقط اظهر ظهور دارد و مانع انعقاد ظهور تصوری ظاهر میشود. که در جلسه قبل بیان شد.

2. اگر اظهر و ظاهر به هم متصلند در دو جمله که انعقاد هر یک تمام شده است ← تزاحم در مقام دلالت تصدیقیه هر یک پیش می آید. چون تصدیق همزمان هر دو ممکن نیست. لذا ظهور تصدیقی کلام بر طبق اظهر منعقد میشود. چرا؟ چون غلبه نوعی با اراده بر طبق اظهر است و ریشه ظهور تصدیقی در غلبه استعمال است. در این تقریر نیازی به استناد به اظهریت نیست. بلکه استناد به این شده است که در سیره این متکلم یا سیره عقلاء غالبا بر طبق اظهر اراده میشود. اما نیازی به بررسی منشأ این غلبه نیست. در این صورت، ظن به این پیدا میشود که مراد متکلم بر طبق اظهر بوده است و مقدار این ظن به اندازه غلبه ای است که سابقا واقع شده است. اما اگر هیچ غلبه ای در بین نباشد، کلام مجمل میشود.

اما بعضی این غلبه را نیز ریشه یابی کرده اند و گفته اند: ریشه این غلبه، «تعهد» است که جزء فرایند ذهنی انعقاد ظهور نیست بلکه جزئی از فرایند استعمال است. یعنی تعهدی در متکلم است بر طبق این که بر طبق اظهر قولین اراده کرده باشد (و الا باید تصریح کند). در اینجا تعهد، موجب پیدا شدن ظهور سومی میشود و آن اینکه ظهوری وجود دارد در غلبه ظهور اظهر بر ظاهر است به دلیل تعهد. اما باید توجه داشت که استناد دادن غلبه به تعهد، نوعی برگشت دادن و استناد به قرینیت است.