متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 49 درس خارج اصول مبحث تعادل و تراجیح؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ سه شنبه 22 مهر 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

تقریر 4

هیچ نوع دلالتی از نوع مفسریت و قرینیت در این موارد حاکم نیست که بخواهیم به جمع عرفی متوسل شویم. چون فرض این است که مدلول ذاتی شان با هم تنافی ندارند و مفسریت یعنی یک نوع نظارت مفهومی. لذا لازم است که در رتبه قبل، مدالیل با هم درگیر باشند.

به این تقریر هم جواب داده اند که وقتی میگوییم دو خطاب جمع عرفی دارند باید مفادشان به هم ناظر باشد و نسبت به هم دلالت داشته باشند، آیا مراد این است که مدلول مطابقی شان باید به هم ناظر باشند یا مدلول مطابقی و تضمنی یا ...؟

1. اگر مدلول مطابقی شان باید اینگونه باشند ← درست است که در اینجا بین مدلولین مطابقی نظارت و تنافی نیست ولی این ادعا یعنی لزوم نظارت بین مدلولین مطابقی دلیلی ندارد و الا در عام و خاص هم باید قواعد تعارض اعمال شود

2. اگر مدلول مطابقی و تضمنی باید به هم ناظر باشند ← این هم دلیلی ندارد

3. اگر با فرض اینکه قرینیت شامل قرینیت التزامی و تضمنی هم هست گفتیم که باید مدلول التزامی هر خطاب باید با خطاب دیگر تنافی داشته باشد ← در اینجا در فرض علم اجمالی این تنافی وجود دارد.

هر خطابی به خطاب دیگر یک نظارت تعلیقی دارد که این نظارت در فرض حضور علم اجمالی فعلی میشود. مدلول التزامی خطاب این است که اگر این خطاب ظهور و سند داشته باشد، خطاب آخر را نفی میکند، چون میدانیم که یا این خطاب مراد است یا دیگری. لذا نکته جمع عرفی حاصل میشود. چون دو خطاب که سند و ظهور دارند با هم تنافی کرده اند.

مدلول التزامی هر خطاب این است که «اگر امر دائر بود بر اینکه یا این خطاب و یا خطاب دیگری مراد شارع است، من مراد شارعم نه دیگری». این مدلول التزامی حاصل حجیت سند و دلالت خطاب است.

پس هر خطاب یک مفهوم التزامی تعلیقی دارد که اگر علم اجمالی پیدا شد به حجیت یکی از خطابین، این خطاب حجت است. با آمدن علم اجمالی، شرط تعلیقی محقق میشود ← بین مدلولین التزامی تنافی بالفعل ایجاد میشود.

پس باید برای اثبات این تقریر چهارم، یکی از دو مقدمه را انکار کرد. یا تنافی دلالتین التزامی را برای اعمال قواعد جمع عرفی کافی ندانیم. یا وجود این دلالت التزامی در هر خطاب را انکار کنیم و یا عرفی بودنش را انکار کنیم. به هر حال التزام را قبول نکنیم به این دلیل که در جمع عرفی و نظارت، لازم است که تنای بیّن باشد.

اما اگر این دو مقدمه قبول شود، مجرای قواعد جمع عرفی است و نوبت به تعارض نمیرسد.