نسخه آزمایشی
جمعه, 10 فروردين 1403 - Fri, 29 Mar 2024

جلسه 139 / حفظ کتب ضلال (2)

متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 139  درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ سه شنبه 14 بهمن 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

ادله لفظی حرمت حفظ کتب ضلال

1. آیه 6 سوره مبارکه لقمان: تِلْكَ آياتُ الْكِتابِ الْحَكيمِ هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنينَ الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ أُولئِكَ عَلى‏ هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَري لَهْوَ الْحَديثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مُهينٌ

یک معنای متصور برای این آیات این است که خدای متعال در این آیات، انسانها را به دو دسته تقسیم میکند. یک دسته محسنین هستند که قرآن کتاب هدایت و رحمت آنهاست و دسته دیگر بعض ناس هستند که در مقابل قرآن، لهو الحدیث را اخذ میکنند به قصد استهزاء قرآن.

در روایات، لهو الحدیث به قول غنایی تفسیر شده است. با این حساب، اشتراء هم به معنی اخذ این اقوال باطل است.

لهو در مقابل کلام حق است و به کلامی گفته میشود که موجب غفلت از خدای متعال باشد، بر خلاف قرآن که ذکر و سبب تذکر دائمی است و لذا در مقابل لهو الحدیث، قرآن احسن الحدیث است. قصه هایش هم احسن القصص است.

طبق این معنی، اشتراء کتب ضلال وقتی حرام است که به قصد اضلال ناس باشد. دلیل حرمت هم، تهدیدی است که در آیه به عذاب مهین شده است.

اما این آیه دلالتی بر حرمت حفظ و نگهداری کتب ضلال ندارد.

احتمال دیگر در آیه که از طرف مرحوم ایروانی مطرح شده این است که اشتراء کنایه باشد از سخن گفتن و تحدث به لهو الحدیث. چنانچه طبق روایات، بعضی منافقین صدر اسلام، داستان های کتب عجم را بین مسلمین نشر میدادند برای مقابله با قرآن.

در این صورت، اشتراء کتب برای بدست آوردن لهو الحدیث به قصد دور کردن مردم از قرآن یا اضلال ایشان حرام است. اما باز حرمت اقتناء قابل اثبات نیست. مگر اینکه بگوییم حفظ هم مقدمه اضلال است و مفسده دارد.

مرحوم خویی میفرمایند: هیچ یک از معانی ارائه شده از آیه برای اثبات حرمت حفظ کافی نیست. البته این کلام مرحوم خویی نتیجه تجمد به لفظ اشتراء است.

معنی دیگری که قابل طرح است این است که اشتراء یعنی اینکه کسی بهایی پرداخت کند تا در مقابلش لهو الحدیث بگیرد. اعم از اینکه آن بهاء، جان یا عمر یا وجود و ... باشد. با این معنا مصداق این افراد کسانی هستند که به باطل و لهو الحدیث دل میبندند.

طبق این معنی، حرمت شامل نگهداری و خرید کتب باطل هم میشود البته اگر به قصد اضلال باشد. اما دیگر وجوب معدوم ساختن کتب ضلال قابل اثبات نیست.

2. آیه 30 سوره مبارکه حج: «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ». مرحوم علامه طباطبائی طبق سیاق آیات، قول زور را به نام بردن غیر خدا در هنگام ذبح قربانی حج تفسیر میکنند. همچنین قول زور به لبیک گفتن به غیر خدای متعال در حج تفسیر شده است.

اما بعضی قول زور را به معنی اسم مصدری گرفته و شامل هر قولی دانسته اند که موجب تزویر و به اشتباه افتادن باشد. حتی برخی آن را به کذب و هر مطلبی که موجب اغواء و غفلت از خدای متعال شود هم دانسته اند.

با این معنا، امر به اجتناب، حرمت اقتناء را هم ثابت و ترک حفظ و نگهداری را واجب میداند.