نسخه آزمایشی
سه شنبه, 29 اسفند 1402 - Tue, 19 Mar 2024

جلسه هشتم شب های ماه رمضان حرم رضوی/ بررسی خصوصیات ماه مبارک رمضان و رزق های آن

متن زیر گزارش تفصیلی است از جلسه هشتم مباحث شب حرم مطهر رضوی در ماه مبارک رمضان 93 که توسط آیت الله میرباقری به تاریخ 6 مردادماه 93 ایراد شده است. ایشان در این جلسه به اتمام ماه رمضان و ظاهر و باطن آن توجه دادند و خصوصیاتی که برای این ماه در دعاها آمده است را تبیین نمودند که ماه تطهیر و تمحیص است و در آن رزق های فراوانی خدا قرار داده است. از جمله آنها باز توبه و رهایی از آتش است که بیرون شدن از محیط ولایت دشمنان خداست. و در پایان بر لزوم حفظ دستاوردهای این ماه تأکید کردند....

توجهات لازم درباره ماه رمضان

بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله ربّ العالمین و صلّی الله علی سیِّدنا و نبیّنا محمّد و آله الطّاهرین و لعنة الله علی أعدائهم أجمعین. نکته اول اینکه ماه رمضان رو به اتمام است و عجله و شتابی نداشته و با ما بوده و ما به اندازه ای که شد از این ماه توشه برداشتیم و باید توجه داشت که اگر پنجاه سال دیگر نیز بگذرد این ماه تکرار نمی شود؛ چرا که در روایت است که هر شب و روزی که می گذرد با آدم صحبت می کند و می گوید من یک فرصت استثنائی هستم که دیگر گیر شما نمی آیم، فردا که بیاید روز دیگری است بهره خود را از من ببرید که من دیگر به سوی شما برنمی گردم. بنابراین باید تلاش کنیم که از فیوضات این ماه بی بهره نمانیم.

دوم اینکه ماه رمضان دارای ظاهر و باطن است. ظاهرش را همه می فهمند ولی باطنش تابع این است که انسان اهل ماه رمضان باشد مثل قرآن که همه کسانی که سر سفره آن می نشینند ظاهرش را می بینند ولی راه یافتن به باطن آن، اهل می خواهد «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ * فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ * لاَ يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ«(واقعه/77-79)؛ این کتاب یعنی قرآن کریم که صاحب کرامت است در کتابی است که کنان و حجاب دارد و مکنون است و اگر کسی پاک نباشد به او اجازه نمی دهند که دستش به قرآن برسد و اگر بخواهد قرآن را لمس کند، ملائکه او را دور می کنند و نمی گذارند به ساحت قرآن نزدیک شود. به اندازه ای که آدم پاک می شود، طهارت معنوی پیدا می کند و درهای غیب و باطن قرآن به رویش باز می شوند. باطن ماه رمضان هم مثل قرآن یک باطن نورانی است.

در روایتی حضرت فرمودند: «عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ كُنَّا عِنْدَهُ ثَمَانِيَةَ رِجَالٍ فَذَكَرْنَا رَمَضَانَ فَقَالَ لَا تَقُولُوا هَذَا رَمَضَانُ وَ لَا ذَهَبَ رَمَضَانُ وَ لَا جَاءَ رَمَضَانُ فَإِنَّ رَمَضَانَ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يَجِي ءُ وَ لَا يَذْهَبُ وَ إِنَّمَا يَجِي ءُ وَ يَذْهَبُ الزَّائِلُ وَ لَكِنْ قُولُوا شَهْرُ رَمَضانَ فَإِنَّ الشَّهْرَ مُضَافٌ إِلَى الِاسْمِ وَ الِاسْمُ اسْمُ اللَّهِ عَزَّ ذِكْرُهُ وَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ جَعَلَهُ مَثَلًا وَ عِيداً»(1) نگویید رمضان آمد و رمضان رفت. چون رمضان یکی از اسامی حضرت حق است و اسامی الهی هم فقط اسم لفظی نیستند بلکه در عالم، حقیقی هستند و چیزی می آید و می رود که زائل و از بین رفتنی است ولی اسامی الهی دائمی و ابدی هستند «كُلُّ شَيْ ءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ»(قصص‏ /88). رمضان از اسامی الهی و فضایی حقیقی در این عالم است و در هر ماه رمضان درهای فضای مهمانی و ضیافت خدا به روی ما باز و در ماه بعد دوباره بسته می شود.

در این ماه رزق هایی تقسیم می شود که همه دوستان و محبین اهل بیت حتما از آن بهره مند هستند منتها آن هایی که اهل محاسبه و دقت هستند و هر روز دارایی های خودشان را حساب و کتاب می کنند، می فهمند که چه چیزی به آن ها اضافه و یا از آن ها کم شده است. در حالی که آن هایی که اهل محاسبه سود و زیان نیستند مثل کاسبی می باشند که ماهی یک بار هم دخلش را حساب نمی کند، نمی فهمند که سود کرده اند یا زیان دیده اند. البته همه دوستان اهل بیت به شفاعت امام زمان علیه السلام در این ماهی که بهترین همنشین و مصاحب ما بوده و بهترین خیرات و برکات، سودها و تجارت ها را برای ما به ارمغان آورده است، دست پر و بهره مند هستند ولو اینکه متوجه هم نباشند (این ها مضامین دعای امام سجاد علیه السلام است که نقل به معنا می کنم). اگر چشم شما را ببندند و به حرم امام رضا علیه السلام بیاورند و بیرون ببرند بالاخره وارد حرم شده اید و بهره ای می برید ولی آن کسی که بوی امام رضا علیه السلام را می شنود، می فهمد که وارد حرم شده است.

رزق های ماه مبارک رمضان

رزق هایی که در این ماه به ما می دهند چیست؟ با دقت در دعاهایی که ا ئمه علیهم السلام برای ماه ها و ایام مهم به ما تعلیم نموده اند، می توانیم رزق ها را دریابیم. سعی کنید مستحباتی نظیر دعاهای ماه رمضان و ماه های دیگر و تعقیبات نماز صبح و... را حداقل یک بار در عمرتان بخوانید. در احوالات مرحوم آیة الله نجفی مرعشی نقل شده که ایشان در نماز بعد از حمد، سوره های غیرمشهور را که وارد شدهاست و ثواب زیادی دارد، می خواندند. از ایشان پرسیردند چرا این سوره ها را می خوانید، انا انزلنا که افضل است؟ فرمودند: می خواهم این سنت ترک نشود.

در دعاهای مربوط به هر ایامی رزق و روزی هایی که تقسیم می شود، توضیح داده شده است. در دعاهای ماه رمضان این خصوصیات برای این ماه ذکر شده است: «شَهْرَ الصِّيَامِ، شَهْرَ الطَّهُورِ، شَهْرَ التَّمْحِيصِ، شَهْرَ الْقِيَامِ، شَهْرَ الْإِسْلَامِ، شَهْرُ التَّوْبَةِ وَ الْإِنَابَةِ، شَهْرُ الْعِتْقِ مِنَ النَّارِ وَ الْفَوْزِ بِالْجَنَّةِ» که در اینجا به تبیین آن ها می پزدازیم.

«شَهْرَ الصِّيَامِ»؛ یعنی انسان در این ماه می تواند جزء صائمین شود و یک قسم از صائمین کسانی هستند که دهان و غرایزشان را از چیزهایی که روزه را باطل می کند، می بندند. حداقل رزق ماه رمضان همین است که انسان صائم می شود یعنی می تواند جلوی شهوات و غرایز خود نظیر خوردن و خوابیدن و... را بگیرد. در روایت است که «قالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: إِذَا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ وَ شَعْرُكَ وَ جِلْدُكَ»(2) اگر روزه می گیری گوشت، چشمت و موهای بدنت و پوستت هم باید روزه باشند. بنابراین عده ای این چنین هستند که تمام قوایشان تمرین کرده و روزه دار است، کسی که روزه ماه رمضان را گرفت حداقلش این است که غلبه ای بر شهوت در خوردن و خوابیدن و غرایزش پیدا می کند و بالاتر اینکه چشم و گوشش صائم می شوند و باز بالاتر اینکه قلبش صائم می شود و متوجه به غیر خدای متعال نیست. این ها از روزی های ماه رمضان است و در دیگر ماه ها به راحتی به دست نمی آید.

«شَهْرَ الطَّهُورِ»؛ یعنی ماهی است که انسان را پاک می کند. طهور یعنی آن چیزی که پاک کننده است مثل آب که همه نجاسات را پاک می کند و انسان با وضو و غسل طاهر و وارد نماز می شود. انسان اگر وارد ماه رمضان شد و این ماه را خوب درک کرد، قلب و قوای او شست وشو داده می شود و از آلودگی های بر اثر گناه و غفلت پاک می شود. حرم امام رضا علیه السلام نیز اینگونه است و اگر کسی اهلش باشد با ورود به حرم از مغز سر تا نوک پا شست وشو می شود و پاک بیرون می رود. انسان باید مواظب باشد که از این شهر طهور استفاده کند مانند حمامی است که تمام وسایل شست وشو داخل آن است منتها باید به زحمت بیفتی تا تمییز شوی و اگر مشغول بازی و... شوی فقط چرک هایت خیس می خورند. یکی از اساتید ما می فرمود ما با پسرخاله هایمان در قدیم به حمام خزینه ای می رفتیم و در این سه چهار ساعتی که حمام بودیم به بازی و سر و کله زدن با هم مشغول بودیم و وقتی بیرون می آمدیم تنها چرک هایمان خیس خورده بود و بعد کتک مفصلی هم می خوردیم که این چه حمام رفتنی است.

«شَهْرَ التَّمْحِيصِ»؛ یعنی ماه خالص شدن. در این ماه تمام شرک ها، غفلت ها و ناخالصی های انسان و ریای در دل او از بین می رود. البته مؤمن و شیعه اهل بیت مشرک نیست؛ چون امام آن ها موحد است، خودشان هم موحد هستند و اگر شرکی باشد از شرک های خفی است که در این ماه شست وشو می شود و کسانی مشرک هستند که امامشان مشرک است. در جنگ احد کار برای مسلمانان خیلی سخت شد و در ابتدا شکستی ظاهری خوردند و شهدایی از جمله حمزه سیدالشهداء را تقدیم کردند ولی بعد جبران شد. قرآن در رابطه با این صحنه جنگ می فرماید: «وَ لِيُمَحِّصَ مَا فِي قُلُوبِكُمْ»(آل‏عمران‏/154)؛ ما می خواستیم با این فشار و سختی، ناخالصی های قلبتان از بین برود. در این ماه انسان خالص می شود و اگر دقت کند، می فهمد که چه چیزهایی از او کم و یا به او اضافه شده است مانند طلایی که با مس مخلوط شده و آن را در کوره حرارت می دهند و هر چه حرارت بیشتر باشد، ناخالصی ها بیشتر جدا می شوند و طلای ناب به دست می آید.

«شَهْرَ الْقِيَامِ»؛ رمضان ماه قیام است و انسان از سر سفره شهوات و دنیا برمی خیزد. نمونه اش قیام در شب است که انسان از خواب و لذت هایش می گذرد و راحت شب زنده داری می کند و برای سحری بیدار می شود. قیام در شب رزق ماه رمضان است و در ماه های دیگر به این خوبی به دست نمی آید. ماه قیام لللّه است یعنی آدم با یک یا الله گفتن از سر همه تعلقات و سفره دنیا برمی خیزد. امام (ره) به تبع استاد خود خیلی روی آیه «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ»(سبإ/46) تأکید می کردند و می فرمودند من به شما نصیحت و موعظه می کنم که برای خدا از سر همه تعلقاتتان برخیزید.

«شَهْرَ الْإِسْلَامِ»؛ رمضان ماه اسلام است یعنی نور اسلام و تسلیم بودن در برابر خدا در این ماه تقسیم می شود و انسان از حقیقت اسلام یعنی ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام بهره می برد. در قرآن آمده که «إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلاَمُ»(آل‏عمران/19)؛ دین در محضر خدا فقط اسلام است. روایات این آیه را معنا کرده اند که «الاسلام هو التسلیم لعلی بالولایة»(3) اسلام یعنی تسلیم به ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام بودن و ماه رمضان ماه رسیدن به مقام تسلیم است.

«شَهْرُ التَّوْبَةِ وَ الْإِنَابَةِ»؛ رمضان ماه رجوع الی الله است. همه ما می فهمیم که تائب و دل کنده به سوی خدا شده ایم. البته درجات تائبین متفاوت است برخی توبه شان به گونه ای است که به تعبیر امیرالمؤمنین علیه السلام همه گوشت هایی که از لذت های ناروا پیدا کرده اند را آب می کنند و پوستشان به استخوان می چسبد و دوباره گوشت حلال می روید؛ چون می دانید که گوشت هایی که از لذت غیرحلال روییده، مزاحم شب زنده داری است. مقام انابه نیز از دیگر مقامات تائبین است که در ماه رمضان به دست می آید.

«شَهْرُ الْعِتْقِ مِنَ النَّارِ وَ الْفَوْزِ بِالْجَنَّةِ»؛ رمضان ماهی است که آدم از آتش رها می شود و به بهشت می رسد، محیط جنت نیز ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام است. در این روایت «أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَوْلُهُ- فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ فَقَالَ مَنْ أَكْرَمَهُ اللَّهُ بِوَلَايَتِنَا فَقَدْ جَازَ الْعَقَبَةَ وَ نَحْنُ تِلْكَ الْعَقَبَةُ الَّتِي مَنِ اقْتَحَمَهَا نَجَا قَالَ فَسَكَتَ فَقَالَ لِي فَهَلَّا أُفِيدُكَ حَرْفاً خَيْرٌ لَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا قُلْتُ بَلَى جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ قَوْلُهُ فَكُّ رَقَبَةٍ ثُمَّ قَالَ النَّاسُ كُلُّهُمْ عَبِيدُ النَّارِ- غَيْرَكَ وَ أَصْحَابِكَ فَإِنَّ اللَّهَ فَكَّ رِقَابَكُمْ مِنَ النَّارِ بِوَلَايَتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ»(4) ابان بن تغلب که از شاگردان فوق العاده امام صادق علیه السلام که فقیه و حافظ قرآن و معلم بود از امام علیه السلام پرسید: آیه «فَلاَ اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ»(بلد/11) یعنی چه؟ خدای متعال می فرماید: همه امکانات را به شما داده ام و سپس می فرماید: از آن گردنه اقتحام و عبور نکردید، این اقتحام در عقبه یعنی چه؟ امام فرمودند: عقبه ولایت ماست و همه آن امکانات برای این بود که وارد محیط ولایت ما بشوید. سپس فرمود: می خواهی جمله ای بگویم که از دنیا و از آنچه در آن است بهتر باشد؟ ابان بن تغلب گفت: بله و امام علیه السلام آیه بعد را ترجمه کردند که آن عقبه چیست؟ یک برده را باید آزاد می کردند، ظاهرش این است که برده آزاد کرده اند. در قدیم باید پول می دادی و برده ای را می خریدی و آزاد می کردی. حضرت می فرماید: این آیه یعنی خودت را از آتش آزاد کن؛ چرا که همه برده آتش هستند و امکاناتی که به آن ها داده ایم برای این است که خودشان را از آتش نجات دهند، به غیر از تو و اصحابت (شیعیان امیرالمؤمنین علیه السلام) که با ولایت ما شما از آتش راحت شدید.

بنابراین که ما آزاد شده از آتش هستیم باید مواظب باشیم که پر و بال ما نسوزد؛ چرا که وقتی تعلق به گناهی داریم و لذت گناه در ذائقه مان است، این گناه به یک معنا تعلق به گناه دیگری است. باطن گناه، جهنم و ولایت ائمه نار و دشمنان امیرالمؤمنین علیه السلام است لذا در روایت است که «وَلَايَةُ عَدُوِّ آلِ‏ مُحَمَّدِ هِيَ فِي النَّار»(5)

لزوم حفاظت از دستاوردهای معنوی

نکته آخر این است که این ها را حفظ کنیم. اگر آنچه در ماه رمضان و شب های جمعه و در حرم امام رضاعلیه السلام به دست آورده ایم را حفظ کنیم که از بین نرود و روی هم افزایش یابد، بار خود را بسته ایم والا اگر ماه رمضان تمام شد در معرض خطر شیطان هستید تا آنچه گیر آورده اید را از شما بگیرد و یک علت اینکه ما رشد نمی کنیم نیز همین است؛ البته دوستان اهل بیت چنین نیستند و ما نیز باید اهل هم افزایی باشیم و آنچه به دست آورده ایم را مراقبت کنید تا ماه رمضان سال بعد کامل تر شویم نه اینکه دوباره در اول راه باشیم. دیده اید که گاهی فردای رمضان نماز صبح قضا می شود یا کسی که نماز شب می خواند، دیگر نماز شبش قضا می شود. حضرت در خطبه شعبانیه که در شب اول ماه رمضان بوده است فرمودند: شیطان در ماه رمضان غل و زنجیر است و درهای جهنم بسته است، از خدا بخواهید که باز نشود. مثل اینکه «وَلَايَةُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ حِصْنِي فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِي أَمِنَ مِنْ عَذَابِي»(6) یعنی اگر پایت را از ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام بیرون گذاشتی شیطان نشسته تا یقه ات را بگیرد؛ زیرا جرأت نمی کند که وارد محیط ولایت شود و ملائکه طردش می کنند. حال اینکه چگونه می توان دستاوردهای ماه رمضان را حفظ کرد در جلسه بعد عرض می کنم. السلام علیک یا اباعبدالله...

پی نوشت ها:

(1) الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏4، ص: 70

(2) الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏4، ص: 87

(3) مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج‏3، ص: 95

(4) الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏1، ص: 430

(5) تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص: 573

(6) عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج‏2، ص: 136