نسخه آزمایشی
سه شنبه, 29 اسفند 1402 - Tue, 19 Mar 2024

جلسه نهم شب های ماه رمضان حرم رضوی/ پایان ماه مبارک و حفظ دست آوردهای معنوی بعد از ماه

متن زیر گزارش تفصیلی است از جلسه نهم مباحث شب حرم مطهر رضوی در ماه مبارک رمضان 93 که توسط آیت الله میرباقری به تاریخ 7 مردادماه 93 ایراد شده است. ایشان در این جلسه در ادامه مباحث جلسه قبل در راستای حفظ دارایی های بدست آمده در این ماه از انواع رزق هایی که برای ما قرار داده بودند بیان می کنند اگر انسان در جهت کسب و حفظ مقامات معنوی بکوشد و متوجه خطر شیطان و وسوسه های او و اهل مراقبه و محاسبه نفسش باشد، خداوند به او مقام توجه و تذکر می دهد یعنی در لحظه خطر و آلودگی او را متذکر می کند. ایشان در ادامه فرمودند که اگر بنا بر غفلت، شیطان هجوم آورد و دستبردی به دستاوردها زد، شما تواب باشید؛ چرا که توبه آخرین راه حفظ دستاوردهاست.

نکاتی در باب شب و روز عید فطر

بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله ربّ العالمین و صلّی الله علی سیِّدنا و نبیّنا محمّد و آله الطّاهرین و لعنة الله علی أعدائهم أجمعین. نکته اولی که در باب شب اول عید فطر باید در نظر داشت این است که به اندازه ای که خداوند در کل ماه از جهنم آزاد می کند، امشب نیز آزاد می کند. شب فوق العاده ای است و باید مواظب باشیم که این شب و روز عید و اعمال آن از ما گرفته نشود از جمله اعمال آن توجه به سیدالشهداءعلیه السلام است، از دیگر اعمال مهم امروز و تمام اعیاد اربعه اسلامی (فطر، قربان، غدیر، جمعه) دعای ندبه و توجه به حضور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است. عید فطر خاتمه ماه رمضان است و حاصل ماه در این شب به انسان می رسد.

نکته بعد مربوط به بعد از عید است که مرحوم سیدبن طاووس دارند و در دعای وداع ماه رمضان هم آمده است که از خداوند بخواهیم ما را برای رمضان سال بعد نگه دارد و از همین الان ما را آماده کند.

حفظ دستاوردهای معنوی؛ رویت داشته ها و عوامل خطر

انسان پس از کسب توفیقات باید بر حفظ دستاوردها سرمایه گذاری و تلاش کند؛ اگر شب جمعه ای بر انسان می گذرد و توفیق مناجات و توبه پیدا می کند، اگر ماه رمضان و شب قدری بر او گذشت و رزق های این ماه از جمله: طهارت نفس و توفیق قیام در شب و شب زنده داری و سحرخیزی و تلاوت قرآن و... را به دست آورد باید در حفظ آن ها بکوشد و بر آن اضافه کند. خلاصه اینکه به دست آوردن سرمایه ها یک چیز است و حفظ و نگهبانی آن چیز دیگری است. اما نسبت به حفظ دستاوردهای ماه رمضان چه باید کرد؟

اول اینکه انسان باید متوجه باشد که چیزی به دست آورده است؛ چون آدمی که اهل حساب و کتاب نیست و ارزش کالاهای قیمتی خود را نمی داند در معرض خطر است، چرا که دشمن و شیطان آن ها را می شناسند و روی آن ها کمین می کنند. از این رو اگر در جایی دیدید که شیطان خیلی وسوسه می کند بدانید که در همان جا خبری است مثلا اگر شب ها بیدار می شدید و در شبی شیطان هجوم آورد و وسوسه کرد که بخوابید پس بدانید که در همان شب خبری است یا اگر مثلا عادت دارید که زبان خود را حفظ کنید اما در جایی شیطان برای غیبت و گناه وسوسه می کند پس بدانید هر چه خیر است در همان ترک گناه و حفظ زبان است. بنابراین شیطان روی گنجینه های خیلی مهمی که در انتظار انسان است کمین می کند و طبیعی است که اگر کسی نداند چه به دست آورده و غافل از سرمایه هایش باشد، در خطر است.

نکته دوم این است بعد از اینکه فهمید چه به او داده اند باید بداند که این سرمایه ها دشمن جدی دارد و خیال نکند دشمنی ندارد؛ چرا که اتفاقا شیطان در بیرون ماه رمضان ایستاده است که آن ها را از انسان بگیرد.

برنامه ریزی برای مراقبت و سپردن به امام

بعد از اینکه به این دو مهم توجه نمود باید برای مراقبت از آن ها برنامه ریزی کند. یکی از برنامه ریزی ها محاسبه و مراقبه دائمی است؛ انسان باید دائما اهل محاسبه باشد که مثلا آن حالی که در نافله شب در ماه رمضان داشت را هنوز دارد یا نه؟ نماز جمعه و خواب و بیداریش، مناجات ها و میلش به روزه و... را محاسبه کند و اگر اهل محاسبه دائمی بود، می تواند از این سرمایه ها نگهبانی کند.

اما گاهی هر چقدر هم که انسان محافظت می کند، باز هم توانایی حفظ سرمایه را ندارد و حتما باید پناهگاهی برای سرمایه هایش پیدا کند، مرحوم سیدبن طاووس در اعمال نیمه شعبان در اقبال می فرمایند: وقت سحر اعمالتان را به امام زمان علیه السلام عرضه کنید و از طریق او به خداوند تحویل دهید. در ماه رمضان هم انسان باید همان طور که وقتی سرمایه های مادیش زیاد می شود آن را در بانک قرار می دهد تا محفوظ بماند، اعمالش را در حفظ خدای متعال و امام زمان علیه السلام قرار دهد. در دعاهایی که در شب و روز خوانده می شود، فراوان دیده اید که انسان خود، سرمایه ها، اهل بیت، دوستان و اقوامش را از شر شیطان به خدای متعال می سپارد. بنابراین انسان باید سرمایه هایش را به امام زمان علیه السلام و خداوند بسپارد تا برایش محفوظ بماند والا شیطان با توانایی هایی که دارد در کوتاه ترین مدت آن ها را از انسان می گیرد. از این رو می بینید که هنوز فردای عید فطر نشده دیگر انسان حال نافله شب و نماز اول وقت و تلاوت قرآن را ندارد.

نکته دیگر این است که انسان برنامه ریزی های جزئی برای خود داشته باشد مثلا اگر روزه می گرفته تا سال آینده با روزه خداحافظی نکند و از فرمایشات خیلی مؤکد در روایات این است که در هر ماه سه روزِ پنجشنبه اول و آخر ماه قمری و چهارشنبه اول دهه دوم ماه را روزه بگیرید. در روایات است که اگر کسی این کار را بکند و سه روز آخر ماه شعبان را هم روزه بگیرد به منزله کسی می باشد که تمام سال را روزه بوده است و خداوند این را به منزله روزه همه سال به حساب می آورد. دیگر اینکه اگر تلاوت قرآنی بوده آن را رها نکنیم تا رمضان تا سال بعد بلکه سعی کنیم به همان مقدار یا لااقل کمتر از آن تلاوت کنیم.

خطر خطوات شیطان؛ توبه راهی برای تدارک گناه

بنابراین سرمایه هایی که انسان به دست می آورد؛ هم قیمتی است و هم دشمن دارد و هم انسان باید برای حفظ آن ها برنامه ریزی داشته باشد؛ اما گاهی پیش می آید که شیطان دستبرد می زند و سرمایه را می گیرد مثلا کسی که همیشه نماز شب می خوانده نمازش قضا شده یا نماز صبحش از اول وقت به آخر وقت افتاده و... در اینجا چه باید بکند؟ در روایتی آمده که به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کردند: یا رسول الله ما وقتی در محضر شما هستیم حالات خوبی داریم و به دنیا بی علاقه و مشتاق آخرت می شویم؛ اما وقتی از شما فاصله می گیریم و به کسب و کار و زندگی و هم نشینی با خانواده مشغول می شویم، آن حالات معنوی از دست می رود و دوباره به دنیا رغبت پیدا می کنیم. آیا ما منافق و دورو نیستیم؟ حضرت فرمودند: این نفاق و دورویی نیست ولی خطر دیگری شما را تهدید می کند و آن خطوات شیطان است. خطوه یعنی آن قدم های پنهانی که مثلا سارق برای انجام دزدی و برداشتن سرمایه شما برمی دارد که آن قدم های پنهانی، شیطان و رد پای اوست که آرام آرام و بدون اینکه بفهمید، سرمایه های شما را می گیرد و یک دفعه می بینید که مثل روز اول شده اید و چیزی ندارید مثلا نماز خوانده و زیارت کرده است اما هنوز نوبت نماز و زیارت بعدی نشده است، همه آن را از دست می دهد. بعد حضرت نکته ای را فرمودند: «وَ اللَّهِ لَوْ تَدُومُونَ عَلَى الْحَالَةِ الَّتِي وَصَفْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِهَا لَصَافَحَتْكُمُ الْمَلَائِكَةُ وَ مَشَيْتُمْ عَلَى الْمَاءِ»(1) اگر آن حالاتی که در نزد من وصف کردید را حفظ می کردید، ملائکه با شما مصافحه می کردند و روی آب راه می رفتید یعنی عالم شما عوض می شد و عالم ملائکه می شد و حالات ملائکه را پیدا می کردید و همنشین آن ها می شدید. این حالات هم تجلیات حالات نبی اکرم صلی الله علیه وآله است و حالاتی که شما در حرم امام رضاعلیه السلام پیدا می کنید نیز فیض حضرت است که هر کسی به اندازه خودش بهره مند می شود.

بعد از این حضرت نکته دیگری را بیان می کنند و می فرمایند: اگر یک موقعی شیطان به شما هجوم آورد، راه حل این است که تواب باشید. تواب یعنی آن کسی که کثیرالتوبه است و به دنبال هر خطایی که از او سر می زند، توبه ای دارد و غافل از گناه و معصیت خودش نیست و نمی گذارد خطای دومی روی خطایش بیاید. اگر کسی در کنار هر لغزشی بلافاصله متذکر شد و به تعبیر قرآن «وَ الَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللَّهُ وَ لَمْ يُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَ هُمْ يَعْلَمُونَ»(آل‏عمران‏/135)؛ آن هایی که وقتی اسیر شیطان شدند، بلافاصله متذکر حضرت حق می شوند و استغفار می کنند، چه کسی به جز خداوند گناه او را می آمرزد و حتما جبران می کند؟

حضرت فرمود: اگر می توانید، سرمایه هایتان را حفظ کنید که شیطان دستبرد نزند ولی اگر هم غفلتی پیش آمد، تواب باشید یعنی این طور نباشد که اگر امروز نماز اول وقت از دستتان رفت، بی خیال باشید بلکه اگر محاسبه کردید و گریه و توبه کردید، فردا دوباره می توانید نماز اول وقت بخوانید. پس اگر بر نفستان مسلط شدید و بعد از ماه رمضان خواست وسوسه کند، دوباره مسلط می شوید و آخرین راه برای حفظ دستاوردهای معنوی همین تواب بودن است.

حضرت در روایتی فرمود: اگر گناهی کردید یک طوری آن را تدارک کنید، حالا گاهی تدارک گناه به این است که انسان خودش یکسری مجازات ها را در نظر می گیرد مثلا اگر نگاهی به نامحرم کرد یک ختم قرآن بخواند یا اگر غیبتی شنید یک ختم قرآن گوش دهد و... که اگر بتواند چنین کند، خوب است. اما اگر نتوانست فرمود: کاری کنید که قبل از گناه بعدی تدارک کرده باشید. این روایت را هم مکرر از امام رضا علیه السلام شنیده اید که «مَنْ لَمْ يَقْدِرْ عَلَى مَا يُكَفِّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ- فَلْيُكْثِرْ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- فَإِنَّهَا تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْماً»(2) اگر کسی توانایی کاری را ندارد که کفاره گناهانش باشد، زیاد صلوات بفرستد زیرا صلوات اساس گناه را از دل انسان بیرون می آورد مثلا گاهی انسان غیبت می کند و ریشه آن حسد است و تا وقتی که ریشه حسد را نخشکاند، دوباره غیبت می کند. پس باید گناه خود را تدارک کنیم و یکی از راه های تدارک، توبه است. خداوند نیز به توابین توفیق حفظ دستاوردها را می دهد و اگر چیزی هم از دست دادند برای آن ها تدارک می کند. ما نیز باید سرمایه های خود را به خداوند و امام زمان علیه السلام بسپاریم و حدود الهی را هم رعایت کنیم تا خداوند در لحظات حساس ما را متذکر کند و شیطان نتواند ما را بلغزاند و اگر لغزشی هم پیش آمد بلافاصله توبه کرده و تأخیر نیندازیم زیرا آفت توبه تسویف و به تأخیر انداختن آن است.

مقام توجه و ذکر؛ پاداش متقین

بنابراین اگر انسان اهل تقوا بود یعنی دستورات خدا را رعایت کرد، خداوند نیز به او حالت ذکر و توجه می دهد که این توجه باعث می شود سرمایه هایش از دسترس شیطان محفوظ بماند. خداوند می فرماید: «إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ»(اعراف/201)؛ آن هایی که از قبل تقوا به خرج داده اند، وقتی طائف شیطان آن ها را مس می کند به جای اینکه غافل شوند، متذکر می شوند و به بصیرت می رسند. مفاد این آیه این است که شیطان در اطراف انسان و حتی متقین می چرخد که گاهی بعضی را با نسیمی می برد اما برای آن هایی که محکم تر هستند، گردباد و فتنه های بزرگ درست می کند و وسوسه ها و لشکریان زیادی می فرستد تا آن ها را از جا بکند. در روایات داریم که گاهی برای یک مؤمن دو قبیله بزرگ لشکر گسیل می کند تا او را زمین گیر کنند. اما آن هایی که متقی هستند وقتی شیطان گردبادش را می فرستد به جای اینکه اسیر شوند، متذکر می شوند و با یک نسیم و تعریف و تکذیب از جا کنده نمی شوند بلکه تقوا پیشه کرده و حدود خدا را رعایت می کنند، این تقوا موجب می شود که وقتی در لحظه خطر، شیطان به آن ها هجوم می آورد، غافل نباشند. آن لحظه ایی که شیطان گردبادش را می فرستد و انسان را مس می کند، لحظه آلودگی انسان است و چون شیطان آلوده است اگر دستش به انسان و مال او و هر چیز دیگری برسد، نجس می کند. دیده اید که اگر انسان سرمایه وگنج مهمی داشته باشد و خودش نداند که چقدر قیمتی است ولی وقتی کارشناسان و عتیقه شناسان به سراغش می آیند و می فهمد که چه چیز مهمی دارد به جای اینکه آن را مفت از دست بدهد، حفظش می کند؛ مؤمن هم اینگونه است و وقتی شیطان به او هجوم می آورد، می فهمد که خبری است مثلا شبی که شیطان هجوم می آورد که امشب جمکران یا حرم نرو، می فهمد که امشب خبری است؛ از این رو به جای اینکه شیطان بهره مند شود، او بهره مند می شود و اتفاقا از حضور شیطان می فهمد که بیشتر باید در کجا سرمایه گذاری کند. بنابراین وقتی شیطان هجوم می آورد، آدرس گنج را به انسان می دهد و انسان متقی متوجه می شود که همین جا محل فیض خداست مثلا وقتی در جایی شیطان هجوم می آورد که عصبانی شو، او می فهمد که اتفاقا همین جا نباید عصبانی شود و با تمام وجود مقاومت می کند و بهره اش را هم می برد؛ چرا که در روایات داریم اگر انسان در مواردی جلوی غضب خود را بگیرد، کارش تا آخر عمر تمام است و خدای متعال بار او را می بندد. در مقابل گناهانی هستند که اگر انسان مرتکب شود برای همیشه سقوط کرده و از چشم خداوند می افتد. در روایت است که خداوند گناهانی که غضبش را برمی انگیزد پنهان کرده است؛ بنابراین باید از همه گناهان اجتناب کنید تا به آن گناه مبتلا نشوید. السلام علیک یا اباعبدالله...

پی نوشت ها:

(1) الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏2، ص: 424

(2) عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج‏1، ص: 294