متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه شصت و سوم درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ دوشنبه ۱۲ اسفند ۹۲ برگزار شده است. در این جلسه بررسی نوع دوم از مکاسب محرمه شروع و به مسئله اول این نوع پرداخته شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است.

۱: منها: مکاسبی که منفعت از صورة مورد معامله منحصر در حرام است. (که در این جلسه بررسی میشوند تا جلسه ۷۲)

۲: منها: مکاسبی که منفعت از صورة مورد معامله منحصر در حرام نیست ولی متعاملین قصد انتفاع حرام را دارند. (از جلسه ۷۳ تا ۸۷)

۳: منها: مکاسبی که صورة مورد معامله اقتضاء انتفاع حرام را دارد. (از جلسه ۸۸ تا جلسه ۹۳)

گاهی ماده این هیکل مالیتی ندارد و گاهی قیمت دارد مثل صنم طلایی.

نسبت صورة و ماده در مورد معامله به یکی از دو شکل واقع میشود:

حال آیا صورت صنم برای خشب یا ذهب یا … از قبیل صورت گوسفندی برای جسد گوسفند است یا از قبیل وصف کتابت است و وصف صنمیت و معبودیت، بر موصوف یعنی خشب یا ذهب عارض شده است؟

ظاهرا صورت صنمیه، از قبیل صورة نوعیه است و ماده، صرفا غرض و داعی افزایش قیمت است.

حال بر این مبنا اگر صورت هیاکل را مورد معامله دانستیم مسئله بعدی که باید بررسی شود این است که آیا ثمن نسبت به صورة و مادة تبعیض میشود یا نه؟ آیا ماده قابل معامله مستقل است یا نه؟

ادله حرمبت بیع صنم

بر حرمت بیع صنم ادله ای اقامه شده است:

الف) عمومات

۱: فرازهایی از تحف که عمدتا دلالتش محل مناقشه نیست (کل منهی عنه مما یتقرب به لغیر الله و …) تنها بحث در این است که آیا این فقرات دلالت بر حرمت وضعی هم دارد؟ مرحوم خویی میفرماید ممکن است فقط حرمت تکلیفی از آن استفاده شود.

۲: نبوی مشهور: ان الله اذا حرم شیئا … چون حرمت جمیع یا منافع غالبه موجب صدق «حرم شیئا» میباشد کما فی الاصنام. در اینجا هم دلالت وافی به مطلوب است بعلاوه اینکه حرمت ثمن دلالت بر وضعی بودن حرمت میکند.

۳: مرحوم سید صاحب عروه به آیه «

انما الخمر و المیسر



» و «

فاجتنبوا الرجس من الاوثان



» و «الرجز فاهجر» هم استدلال کرده اند که دلالتش متوقف بر اثبات لزوم اجتناب از جمیع تقلبات در آیه است نه تقلبات متناسب با موضوعش. حتی بعید نیست که اگر گفتیم وجوب اجتناب به تناسبات حکم و موضوع شامل تصرفات متناسب با خودش میشود باز در مورد اوثان، حرمت بیع را هم شامل شود. چون شدت رجسی که در اوثان است تناسب با این دارد که حتی معامله اش و هر تصرفی که شما را به نحوی به بت مشغول کند هم حرام باشد. تناسبات حکم و موضوع قید هستند و به مقداری که اثبات شود به تناسب حکم و موضوع فلان اجتناب، مورد نهی قرار نگرفته، میتواند اجتناب را تقیید بزند و آن اجتنابات را از نهی خارج کند و الا ابتدائا باید به اطلاق «نهی از اجتناب» اخذ کرد.

تنها مناقشه قابل اعتناء ادعایی است که گفته «انصاب» که امر به اجتناب از آن شده شامل همه بت ها نمیشود و به معنی بت هایی است که نصب شده و در برابر آنها قربانی میکرده اند.

اما این مناقشه در آیه اوثان وارد نیست لذا سید دلالت این آیات را هم قبول کرده و سید خویی هم در کلام ایشان مناقشه ای نکرده اند.

ب) ادله خاصة

که در جلسات بعد مطرح میشود