جلسه ۱۶۳ سب المومن ۴

متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه ۱۶۳ درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ یکشنبه ۲۳ فروردین ۹۴ برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

مرحوم شیخ میفرمایند: سب متجاهر به فسق حرام نیست چون حرمتی برای متجاهر در مورد آن عمل و فسق نیست چون خودش حریم خود را شکسته است. لذا سب او تعدی به او نیست. کأنه حرمت سب را از باب احترام مومن و حرمت تعدی به مومن میدانند، لذا در مقام مثل مال مومن است که اگر از آن اعراض کرد حرمتی ندارد و تعدی به آن حرام نیست.

برای این استثناء ادله روایی هم اقامه شده است:

۱۵۴ بَابُ الْمَوَاضِعِ الَّتِي تَجُوزُ فِيهَا الْغِيبَة

۱۶۳۲۷- ۴- مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي الْمَجَالِسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَارُونَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِيِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ: إِذَا جَاهَرَ الْفَاسِقُ بِفِسْقِهِ فَلَا حُرْمَةَ لَهُ وَ لَا غِيبَةَ.

۱۶۳۲۸- ۵- عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ السِّنْدِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي الْبَخْتَرِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ ع قَالَ: ثَلَاثَةٌ لَيْسَ لَهُمْ حُرْمَةٌ صَاحِبُ هَوًى مُبْتَدِعٌ وَ الْإِمَامُ الْجَائِرُ وَ الْفَاسِقُ الْمُعْلِنُ بِالْفِسْقِ.

این روایات در فرض تمامیت موارد فسق اعتقادی را هم در صورت تجاهر شامل میشود. لذا سب فاسق الاعتقاد هم حرمت ندارد چون اصل وجود او حرمت ندارد. البته این حکم از تناسبات حکم و موضوعات مستفاد است نه ظاهر الفاظ. لذا اگر اطلاق روایت عبد الرحمان بن حجاج (فِي رَجُلَيْنِ يَتَسَابَّانِ قَالَ الْبَادِئُ مِنْهُمَا أَظْلَمُ) سب او را هم حرام کند، این اطلاق با این روایات تخصیص میخورد.

مفاد این دو حدیث این است که غیبت متجاهر در مورد تجاهرش موضوع ندارد چون غیبت اظهار امری است که شخص مخفی داشته. اما اینکه آیا نفی حرمت متجاهر در این روایت ملازم جواز سب او هم باشد، منوط به این امر است که حرمت سب دائر مدار حرمت طرف سب باشد و عناوینی مثل ایذاء و … برای اثبات حرمت کافی نباشد.

لذا این دو حدیث برای استثناء کردن متجاهر به فسق کافی نیست چون این روایت جزء موضوع حرمت سب یعنی نقض حرمت مومن را بر میدارد نه تمام موضوع را که امری مرکب از نقض حرمت و ایذاء و … است. لذا تنها چیزی که میتوان گفت این است که سب کسی که از شنیدن سب اذیت نمیشود جائز است اگر متجاهر به فسق باشد و حرمتش را خود نقض کرده باشد.

مرحوم شیخ ابتدائا میفرمایند: اگر در جایی شخص سب شونده از سب متأثر نمیشود اشکالی در سب نیست. یعنی عنوان استثناء را عدم تأثر میدانند. مصداق این عنوان را هم فرزند و عبد میدانند، چون سب پدر و مولی، تنقیص نیست و به همین دلیل فرزند و عبد از سب آنها متأثر نمیشوند. بعبارتی مرحوم شیخ عنوان استثناء را جمع این دو عنوان میدانند: «عدم تأثر و عدم تنقیص». اما اگر سب پدر و مولی، تنقیص بود یا موجب تأثر شد، دلیلی برای جواز ایذاء او با سب نمودن نداریم. اما در مجمع این دو عنوان، سب صرفا، ظاهر سب دارد و حقیقتا انشائی است به داعی اظهار لطف و محبت و از سر صمیمیت.

برای این استثناء به ادله مالکیت عبد و فرزند برای مولی و پدر هم استدلال شده است که در جلسه بعدی مطرح خواهند شد انشاء الله