جلسه ۸۵ قاعده الجمع مهما امکن ۳

متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه ۸۵ درس خارج اصول مبحث تعادل و تراجیح؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ سه شنبه ۲۱ بهمن ۹۳ برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

گفتیم که برای این قاعده، دو تقریر ارائه شده است که اولین آنها قابل قبول نبود.

بحث در تقریر دوم بود.

در تقریر دوم، گفته شده است که باید در جمع عرفی توسعه دهیم و اگر نکته ای غیر از قرینیت بود که قابل اثبات بود نیز در جمع مورد استفاده قرار گیرد و لو به انحاء متعارف قرینیت (تخصیص، تقیید، حکومت) برگشت نکند.

مثالی از چنین جمعی، جمعی است که برای رفع تعارض در روایات بیان مقدار کرّ بیان شده است.

۱۱ بَابُ مِقْدَارِ الْكُرِّ بِالْأَرْطَالِ‏

۴۱۶- ۱-

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْكُرُّ مِنَ الْمَاءِ الَّذِي لَا يُنَجِّسُهُ شَيْ‏ءٌ أَلْفٌ وَ مِائَتَا رِطْلٍ.

وَ رَوَاهُ الْكُلَيْنِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ أَسْقَطَ قَوْلَهُ الَّذِي لَا يُنَجِّسُهُ شَيْ‏ءٌ

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِي الْمُقْنِعِ مُرْسَلًا

قَالَ الْمُحَقِّقُ فِي الْمُعْتَبَرِ وَ عَلَى هَذِهِ عَمَلُ الْأَصْحَابِ وَ لَا أَعْرِفُ مِنْهُمْ رَادّاً لَهَا

۴۱۷- ۲- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ قَالَ رُوِيَ لِي عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ يَرْفَعُهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ الْكُرَّ سِتُّمِائَةِ رِطْلٍ

۴۱۸- ۳- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَبَّاسِ يَعْنِي ابْنَ مَعْرُوفٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: وَ الْكُرُّ سِتُّمِائَةِ رِطْلٍ.

با توجه به اینکه رطل مکی دو برابر رطل عراقی است و مراد از رطل در روایت مجمل است که رطل عراقی است یا مکی، لذا در جمع بین این دو دسته روایات گفته اند: هر یک از این دو دسته روایت اجمال دارند. روایتی که مقدار کر را ۶۰۰ رطل میداند مردد است بین رطل عراقی و مکی، اما به هر حال، مسلما طبق این روایت، مقدار کر از ۶۰۰ رطل مکی بیشتر نیست. از طرف دیگر، روایتی که مقدار ۱۲۰۰ رطل را بیان میکند هم گرچه مجمل است اما بیان میکند که کر کمتر از ۱۲۰۰ رطل عراقی نیست.

لذا نتیجه این است که مقدار کر، ۶۰۰ رطل مکی یا ۱۲۰۰ رطل عراقی است.

با اینکه این جمع، از موارد جمع عرفی نیست، اما مورد قبول است زیرا علم به سقوط احد خبرین از حجیت نداریم تا بگوییم یکی ساقط است. الا اینکه هر دو مجملند. لذا به لوازم عقلی شان با هم جمع میشوند. با اینکه نکته ای که موجب قرینیت شود در بین نیست.

پس گاهی جمع دلالی به جمع عرفی بر نمیگردد. لذا طریق کشف مراد جدی مولا منحصر در مفسریت نیست

مثال دیگر جمع، به غیر موارد جمع عرفی، جمع روایتین «لا بأس ببیع العذرة» و «ثمن العذرة سحت» است. به فرض اینکه سند و جهت هر دو روایت قطعی باشد، حتی قدر متیقن خارجی میتواند وجه جمع واقع شود.  به این شکل که قطعیت سند و جهت در «لا بأس ببیع العذرة» موجب میشود که بگوییم که در قدر متیقن خارجی اش یعنی عذره مأکول اللحم حجت قطعی است و در این مقدار خطاب دوم را تخصیص میزند. به همین شکل خطاب دوم در عذره غیر مأکول اللحم حجت قطعی است. لذا با اینکه چنین جمعی از موارد جمع عرفی نیست میتواند در کلام متکلم اعمال شود.