در موسسه اشراق جريان شناسي گروه هاي فعال در عرصه توليد علم ديني رويكردها و آسيبها

تاریخ ۲۹ شهریور ماه ۹۳، موسسه اشراق ميزبان نشستی بود كه به موضوع علم دینی اختصاص داشت و عده‌ای از صاحب نظران در آن به ایراد سخن پرداختند. در این جلسه حجت الاسلام و المسلمین میرباقری رئيس فرهنگستان علوم اسلامي با جريان شناسي گروه‌های فعال در عرصه علم ديني به آسيب شناسي اقدامات و محصولات این گروه‌ها پرداختند و اهمیت مبنایی معرفت شناسی دینی و ویژگی‌های آن را توضیح دادند. ايشان در پایان نیز به پرسش‌های حاضرین پاسخ دادند. قابل ذکر است که بدلیل اهمیت جلسه، متن آن بزودی بطور کامل در همین پایگاه منتشر خواهد شد.

حجت الاسلام و المسلمين میرباقری در ابتدا جریان‌های فعال در زمینه علم دینی و تولید آن را به سه گروه تفکیک کردند که هر کدام در یک سطح و لایه، این هدف را تعقیب می‌کنند. گروه اول شامل افراد و جريان هايي مي شوند كه به مبانی توليد علم دینی می‌پردازند. گروه دیگر راهبردنگاران و فعالان علوم استراتژیک هستند که به سیاست‌گذاری و تهیه اسناد راهبردی مشغولند. طرح تحول نظام آموزش و پرورش و سند چشم‌انداز بیست ساله حاصل تلاش‌های این گروه است. دسته سوم هم کسانی هستند که مستقیما وارد تولید علم دینی مانند اقتصاد اسلامی، مدیریت اسلامی و… شده‌اند.

حجت الاسلام و المسلمين میرباقری در ادامه، نقاط ضعف هر یک از این گروه‌ها را بدین صورت تشریح کردند: گروه اول در دو دهه اخیر دچار رکود شده است و تغییر چشمگیری در نظریات آن‌ها دیده نمی‌شود. چنان كه علی رغم مطرح شدن نقدهای متعدد بر نظریه‌های ارائه شده اين گروه، پیشرفت چندانی در توليدات آن ها مشاهده نمی‌شود. اشکال مهم ديگر جریان اول این است که نظریات ارائه شده از سوي اين جريان با انقلاب اسلامی و نیازهای امروز جهان اسلام متناسب نیست و گویی حقیقت انقلاب اسلامي در اين نگاه به درستي درک نشده ‌است. بدون درک صحیح انقلاب اسلامی و اقتضائات آن، تولید علم دینی ممکن نیست.

ايشان در آسيب شناسي گروه دوم گفتند: تنها از طریق سیاست‌گذاری نمی‌توان علم دینی تولید کرد بلکه باید مباني را فرآوری كرد تا مفاهیم به راهکار تبدیل شود؛ به خصوص که در این اسناد، نسبت میان مبانی و راهبردها روشن نیست و امکان برداشت سکولار نيز از این اسناد وجود دارد.

ایشان در باره نقص گروه سوم خاطرنشان کردند که این گروه بدون داشتن یک منطق مناسب و ابزار کارآمد برای استنباط و تولید علم دینی اقدام به این کار کرده‌اند. این گروه، منطقی که وحی، عقل و تجربه را هماهنگ کند در دست ندارند.

رئیس فرهنگستان علوم اسلامي بخش دوم سخنان خود را به یک نکته مبنایی و اساسی در توليد علم ديني و معرفت‌شناسی اختصاص دادند. ایشان در این باره بیان کردند که برخی هیچ تفاوتی بین معرفت‌شناسی دینی و غیر دینی قائل نیستند و اگر کسی چنین مبنایی را اتخاذ کند نمی‌تواند علم را که برآمده از معرفت‌شناسی است به دینی و غیر دینی تفکیک کند. در یک کلام تنها در صورتی که پایگاه صحت علم به توحید و پایگاه  بطلان به شرک برگردد، علمِ دینی و غیر دینی خواهیم داشت.

ايشان در توضیح بيشتر این نکته متذکر شدند که در عالم دو فضا وجود دارد، یکی توحید که فضای نور است و دیگری کفر که فضای ظلمت است و مسلما مشاهده و سیر در فضای نور متفاوت از مشاهده در فضای ظلمت است، به طوری که تأملات نظری و حتی مطالعات آزمایشگاهی در این دو فضا نمی‌تواند یکسان باشد چنان كه نمی‌توان انکار کرد که فردی که در جامعه انبیاء زیست می‌کند به گونه‌ای دیگر می‌فهمد.

حجت الاسلام و المسلمين ميرباقري در تمایز معرفت‌شناسی دینی و غیر دینی بر اين نكته تأكيد ورزيدند که معرفت‌شناسی غیر دینی تک مؤلفه اي است و صرفاً تطابق با واقع و کشف آن را لحاظ می‌کند، اما در معرفت دینی علاوه بر «تطابق با واقع» بايد «کارآمدی عَمليِ در جهت» و «انسجام عقلی در مجموعه بزرگ علوم» داشته باشد و «در ذيل تبعيت از وحی انبیاء» شكل گيرد. در نگاه دینی، خداوند برتر از هر چیزی است و نباید هیچ قانون و واقعیتی را فوق خداوند دانست. لذا علم و عقل، زمانی درست و صحیح هستند که تابع انبیاء باشند. در نظام دینی نه تنها خروجی علم، بلکه فرایند تولید علم هم باید تحت نظارت انبیاء باشد.

رئيس فرهنگستان علوم اسلامي قم در ادامه به تبيين چگونگي ارتباط معيار صدق با پرستش پرداختند و پايگاه اصلي صدق و كذب را توحيد و شرك دانستند و در پایان نیز وقت خود را به پاسخ گويي به سوالات اختصاص دادند.