حدیث پنجم
26-9-1397

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ مَنِ اشْتَرَى شَيْئاً مِنَ الْخُمُسِ لَمْ يَعْذِرْهُ اللَّهُ اشْتَرَى مَا لَا يَحِلُّ لَهُ.
اکثر فرازهای این روایت شریفه مورد بررسی قرار گرفته و فقط یک نکته راجع به اشتراء باقی مانده است که در ادامه می آید
« اشتری شیئا من الخمس»
اینکه چیزی از خمس را بخرد دو صورت دارد یکی اینکه خود خمس را بعد الافراض خریداری کند به این صورت که کل مثمن خمس باشد که این معمولا استثناء اتفاق می افتد و دوم اینکه مالی را بخرد که خمس به آن تعلق گرفته است یعنی مالی را خریده است که چهارپنجم آن برای مالک است و یک پنجم آن خمس است و لااقل این روایت شریفه اطلاق دارد و این صورت را نیز شامل میشود که مالی باشد که خمس به آن تعلق گرفته است
احکام مستفاد از روایت شریفه
اولین حکمی که میتوان از این روایت شریفه استفاده شود وجوب فی الجمله است لذا مرحوم شیخ حر این روایت را در این باب آورده اند اما روشن است اینکه متعلق و مصرف آن چیست را نمیتوان از این روایت شریفه استفاده کرد
نکته دومی که از این روایت استفاده میشود این است که اگر خمس را خریداری کند منتقل به او نمیشود یعنی یا روایت دلالت بر حرمت تکلیفی دارد که تصرف در خمس حرام است و یا روایت دلالت بر بطلان و حرمت وضعی دارد که در هر دو صورت مال به شخص منتقل نمیشود
از همینجا ممکن است گفته شود که بیع در این روایت شریفه خصوصیتی ندارد بلکه متفاهم از این روایت شریفه این است که مطلق تصرفات در این مال جایز نیست خواه بالبیع باشد یا هدیه و امثال ذلک باشد و یا اینکه اصلا تصرفی غیر از انتقال مال باشد
گرچه ممکن است در مواردی نفس انشاء معامله حرمت تکلیفی داشته باشد همانند بیع وقت النداء یا ربا که ممکن است به دلیل اهمیت آن شارع مقدس نفس انشاء آن را نیز حرام کرده باشد اما این نیازمند دلیل و قرینه است و ظهور این روایت شریفه این نکته را اثبات نمیکند که نفس انشاء عقد حرام باشد بلکه مستفاد عرفی از این روایت همین است که تصرفات در خمس حرام است
نکته مهم دیگری که از روایت شریفه استفاده میشود این است که بعد از نقل هم همچنان حرمت تصرفات باقی میماند و این نشان از این دارد که خمس به ذمه تعلق نگرفته است.