بسم الله الرحمن الرحیم
تقریر درس شرح کتاب الحجه اصول کافی
آیةالله سیدمحمدمهدی میرباقری
جلسه شماره 187 تا 188
باب انهم نور الله عزّ و جلّ – صحیحه محمد بن فضیل در مقابله با نور الهی و اتمام نور در عالم
6- صحیحه محمد بن فضیل
بحث در باب «أَنَّ الْأَئِمَّةَ نُورُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل» بود. روایت بعدی صحیحه محمد بن فضیل است که فرموده: «أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ وَ مُوسَى بْنِ عُمَرَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ قَالَ يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا وَلَايَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ بِأَفْوَاهِهِمْ قُلْتُ قَوْلُهُ تَعَالَى وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ قَالَ يَقُولُ وَ اللَّهُ مُتِمُّ الْإِمَامَةِ وَ الْإِمَامَةُ هِيَ النُّورُ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنا قَالَ النُّورُ هُوَ الْإِمَامُ»
روایت در مورد آیه سوره صف می باشد که فرموده اینها اراده می کنند که نور الهی را خاموش کنند ولی خداوند نور خود را به نقطه اتمام خواهد رساند. در روایت فرموده این نوری که سعی در خاموشی آن دارند ولایت و امامت امیرالمومنین است. و خداوند این نور را به نقطه اتمام می رساند که در بعض روایات به امامت امام زمان معنا شده است. و در ادامه هم به آیه سوره تغابن اشاره می کنند که این همان نوری است که با نبی اکرم نازل شده است که در روایات همین باب بحث شد.
تعبیر آیه شریفه در سوره صف اینطور است: «يُريدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ (8) هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ» یعنی آیه اولی در مورد تنزل نور و درگیری جریانی با این نور است و فرموده خدا این نور را به نقطه اتمام در عالم می رساند ولو کفار کراهت داشته باشند. در آیه دوم فرموده این خداست که جریان ارسال نبی اکرم را قرار داده است و با هدایت و دین حقی فرستاده تا این دین بر همه ادیان اظهار شود ولو مشرکین از این اظهار کراهت داشته باشند. کانه جریان اتمام نور با این حقیقت پیش می رود که رسولی خواهد آمد و هدی و دینی دارد و تا اظهار دین پیش می رود. مسیر اتمام نور همین است.
شبیه این تعبیر با قدری تفاوت در سوره برائت هم آمده است. فرموده: «يُريدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ يَأْبَى اللَّهُ إِلاَّ أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ (32) هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ» بعد در بحث تفسیری باید دقت شود که فرق بین ایندو آیه چیست.
روایات ذیل آیه شریفه
ابتدا قدری به روایات ذیل آیه شریفه سوره صف اشاره می کنیم. حدیث اول روایت دیگری از محمد بن فضیل است که شبیه همین روایت است و در نکت و نتف کتاب الحج نقل شده است ولی ذیلی دارد که مهم است. فرموده: «عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْمَاضِي قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ قَالَ يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا وَلَايَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ بِأَفْوَاهِهِمْ قُلْتُ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ قَالَ وَ اللَّهُ مُتِمُّ الْإِمَامَةِ لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِينَ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنا فَالنُّورُ هُوَ الْإِمَامُ قُلْتُ هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِينِ الْحَقِ قَالَ هُوَ الَّذِي أَمَرَ رَسُولَهُ بِالْوَلَايَةِ لِوَصِيِّهِ وَ الْوَلَايَةُ هِيَ دِينُ الْحَقِّ قُلْتُ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ قَالَ يُظْهِرُهُ عَلَى جَمِيعِ الْأَدْيَانِ عِنْدَ قِيَامِ الْقَائِمِ قَالَ يَقُولُ اللَّهُ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَايَةِ الْقَائِمِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ بِوَلَايَةِ عَلِيٍّ قُلْتُ هَذَا تَنْزِيلٌ قَالَ نَعَمْ أَمَّا هَذَا الْحَرْفُ فَتَنْزِيلٌ وَ أَمَّا غَيْرُهُ فَتَأْوِيل» فرموده دین حقی که خداوند به نبی اکرم داده است، ولایت امیرالمومنین است که با آن امت خود را حرکت بدهد. و اتمام نور و اظهار دین بر جمیع ادیان هم ظهور و قیام حضرت حجت است.
اما روایت دیگر ذیل آیه شریفه در تاویل الآیات است. فرموده: «قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ رَحِمَهُ اللَّهُ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ يَحْيَى بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ أَنَّهُ قَالَ يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ اللَّهِ لَوْ تَرَكْتُمْ هَذَا الْأَمْرَ مَا تَرَكَهُ اللَّه» در این روایت حضرت بیان می کنند که این آیه بیان کرده است که اگر شما هم دست از امر ولایت بردارید خدا دست برنمی دارد و تا نقطه اتمام نور جلو خواهد رفت. اراده الهی به این تعلق گرفته است که این نور و دین اتمام و اظهار شود.
روایت دیگر حدیثی است که در غیبه نعمانی نقل شده است. فرموده: «بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ مَعْمَرِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِي عَيَّاشٍ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ قَالَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب عن رَسُولِ اللَّه فی حدیث قال أَلَا إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ خَلْقَهُ وَ فَرَّقَهُمْ فِرْقَتَيْنِ فَجَعَلَنِي فِي خَيْرِ الْفِرْقَتَيْنِ وَ فَرَّقَ الْفِرْقَةَ ثَلَاثَ شُعَبٍ فَجَعَلَنِي فِي خَيْرِهَا شَعْباً وَ خَيْرِهَا قَبِيلَةً ثُمَّ جَعَلَهُمْ بُيُوتاً فَجَعَلَنِي فِي خَيْرِهَا بَيْتاً حَتَّى خَلَصْتُ فِي أَهْلِ بَيْتِي وَ عِتْرَتِي وَ بَنِي أَبِي أَنَا وَ أَخِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ نَظَرَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ إِلَى أَهْلِ الْأَرْضِ نَظْرَةً وَ اخْتَارَنِي مِنْهُمْ ثُمَّ نَظَرَ نَظْرَةً فَاخْتَارَ عَلِيّاً أَخِي وَ وَزِيرِي وَ وَارِثِي وَ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي فِي أُمَّتِي وَ وَلِيُّ كُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِي مَنْ وَالاهُ فَقَدْ وَالَى اللَّهَ وَ مَنْ عَادَاهُ فَقَدْ عَادَى اللَّهَ وَ مَنْ أَحَبَّهُ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَهُ اللَّهُ لَا يُحِبُّهُ إِلَّا كُلُّ مُؤْمِنٍ وَ لَا يُبْغِضُهُ إِلَّا كُلُّ كَافِرٍ هُوَ زِرُّ الْأَرْضِ بَعْدِي و سَكُّهَا وَ هُوَ كَلِمَةُ التَّقْوَى وَ عُرْوَةُ اللَّهِ الْوُثْقَى يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ يَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ يُرِيدُ أَعْدَاءُ اللَّهِ أَنْ يُطْفِئُوا نُورَ أَخِي وَ يَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ أَيُّهَا النَّاسُ لِيُبَلِّغْ مَقَالَتِي شَاهِدُكُمْ غَائِبَكُمْ اللَّهُمَّ اشْهَدْ عَلَيْهِمْ ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ نَظَرَ نَظْرَةً ثَالِثَةً فَاخْتَارَ أَهْلَ بَيْتِي مِنْ بَعْدِي وَ هُمْ خِيَارُ أُمَّتِي أَحَدَ عَشَرَ إِمَاماً بَعْدَ أَخِي وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ كُلَّمَا هَلَكَ وَاحِدٌ قَامَ وَاحِدٌ مِثْلَهُمْ فِي أُمَّتِي كَمَثَلِ نُجُومِ السَّمَاءِ كُلَّمَا غَابَ نَجْمٌ طَلَعَ نَجْمٌ إِنَّهُمْ أَئِمَّةٌ هُدَاةٌ مَهْدِيُّونَ لَا يَضُرُّهُمْ كَيْدُ مَنْ كَادَهُمْ وَ لَا خِذْلَانُ مَنْ خَذَلَهُمْ بَلْ يُضِرُّ اللَّهُ بِذَلِكَ مَنْ كَادَهُمْ وَ خَذَلَهُمْ هُمْ حُجَجُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ شُهَدَاؤُهُ عَلَى خَلْقِهِ مَنْ أَطَاعَهُمْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَاهُمْ عَصَى اللَّهَ هُمْ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَهُمْ لَا يُفَارِقُهُمْ وَ لَا يُفَارِقُونَهُ حَتَّى يَرِدُوا عَلَيَّ حَوْضِي»
در این روایت حضرت به مقام و فضائل امیرالمومنین اشاره می کنند و اینکه دشمنان می خواهند نور ایشان را خاموش کنند. در ادامه حضرت بیان می کنند که فرزندانی از ایشان خواهد بود که امامت و ولایت با اینها به اتمام می رسد و هر زمانی آنها مثل نجوم ارض خواهند بود و یکی که غروب می کند دیگری طلوع می کند. کید و طرح های دشمن بر مسیر آنها اثری ندارد و خداوند آنها را امداد می کند. در این روایت جریان امامت و کید دشمن قدری توضیح داده شده است.
روایت دیگر در تاویل الآیات است که ذیل اظهار دین فرموده: «مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مِيثَمٍ عَنْ عَبَايَةَ بْنِ رِبْعِيٍّ أَنَّهُ سَمِعَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ يَقُولُ هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ الْآيَةَ أَ ظَهَرَ ذَلِكَ بَعْدُ كَلَّا وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ حَتَّى لَا يَبْقَى قَرْيَةٌ إِلَّا وَ نُودِيَ فِيهَا بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ بُكْرَةً وَ عَشِيّاً» در این روایت اظهار دین را به بسط کلمه توحید و رسالت توضیح داده است.
در موثقه ابابصیر در کمال الدین نیز فرموده: «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ السَّعْدَآبَادِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا نَزَلَ تَأْوِيلُهَا بَعْدُ وَ لَا يَنْزِلُ تَأْوِيلُهَا حَتَّى يَخْرُجَ الْقَائِمُ فَإِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ لَمْ يَبْقَ كَافِرٌ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ وَ لَا مُشْرِكٌ بِالْإِمَامِ إِلَّا كَرِهَ خُرُوجَهُ حَتَّى أَنْ لَوْ كَانَ كَافِراً أَوْ مُشْرِكاً فِي بَطْنِ صَخْرَةٍ لَقَالَتْ يَا مُؤْمِنُ فِي بَطْنِي كَافِرٌ فَاكْسِرْنِي وَ اقْتُلْهُ» در این روایت فرموده اظهار دین و به تعبیر روایت تاویل این آیه هنوز واقع نشده است. با ظهور امام زمان این اتفاق خواهد افتاد که دین اظهار می شود ولو اینکه کافر به خدا و مشرک به امام کراهت داشته باشند.
بررسی فضای سوره صف
برای فهم معنای این روایات قدری فضای سوره صف را بررسی می کنیم. سوره با تسبیح آغاز می شود و از طرح الهی تا اظهار توحید و مسیر نصرت و صف مومنین بحث می شود. بنظر ما رسد مقصود این است که این طرح الهی که در سوره بیان شده، بدون نقص و عیب است و از سر ضعف اینطور طراحی نشده است. او رسولی را می فرستد و شما را به میدان می کشد؛ باید صف پشت حضرت شکل بگیرد و مجاهدین به میدان بیایند. اینطور است که دشمنی ها بی اثر شده و کلمه نور الهی اتمام و حقیقت دین اظهار می شود.
در ابتدای سوره فرموده: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ (2) كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ (3) إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذينَ يُقاتِلُونَ في سَبيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيانٌ مَرْصُوصٌ» چرا حرفی را می زنید که عمل نمی کنید؟! این حالت مورد غضب خداست که انسان حرفی را بزند که عمل نمی کند. تعبیر آیه عام است و شامل حتی وعده های ما به هم می شود.
در صحیحه هشام بن سالم فرموده: «عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ يَقُولُ عِدَةُ الْمُؤْمِنِ أَخَاهُ نَذْرٌ لَا كَفَّارَةَ لَهُ فَمَنْ أَخْلَفَ فَبِخُلْفِ اللَّهِ بَدَأَ وَ لِمَقْتِهِ تَعَرَّضَ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُون» یعنی وقتی انسان وعده و قراری می گذارد و عمل نمی کند این به نحوی تخلف در مقابل خداست. لذا ظاهر این آیات این است که یک عهدها و پیمان هایی را با خدا و رسول بسته می شود که اقتضاء آن این است که باید انسان استقامت کرده و به آن عمل کند.
ولی فضا و سیاق آیات در مورد تخلف از نبی اکرم و وعده و قرار ما با حضرت است. در مقابل «کبر مقتا» تعبیر «ان الله یحب» بیان شده است. ظاهر آیات این است که شما مکلف هستید که صف مرصوص پشت سر حضرت باشید. اگر اینطور باشید مورد حب و پسند الهی قرار می گیرید. در مقابل هم توبیخ این است که چرا این عمل را ترک کرده اید و اهل نصرت ایشان نشده اید؟!
بلکه توبیخ می کند که چرا اگر اینطور نیستید حرف آن را می زنید. یعنی اینها اهل نصرت نیستند ولی حرفش را می زنند و ادعا هم می کنند. جریان نفاقی که حواریون حضرت نشدند ولی ادعایش را دارند. لذا ظاهر آیه توبیخ قولی است که انسان عمل مطابق آن نمی کند نه صرفاً توبیخ ترک عمل. هرچند ممکن است از آیه استفاده شود که ترک فعل هم مورد مقت است ولی مقت کبیر آن ادعای بیجاست.
پس دو نکته در آیه بیان شده است؛ اولا بدست می آید که ما عهد و پیمان هایی با خدا و رسول داریم و باید پای آن بیاستیم. این عهد ایمان و نصرت و استقامت و حواری بودن ماست. عهدی است که ما را تا جهاد در صف ایمان می رساند و بنیان مرصوص برای حضرت درست می کند. ما باید به این عهدها عمل کرده و استقامت کنیم. ترک این تعهدها مورد مقت الهی است.
ثانیا بدست می آید مقت بزرگ برای ترک این نصرت نیست بلکه برای این است که فردی که استقامت نکرده و نصرتی ندارد، ادعایش را می کند و مناصب الهی را غصب می کند. کسانیکه اهل نصرت نبودند ولی حرف آن را می زنند و برای خود القاب و… هم درست کردند. اینها جریان نفاقی هستند که در واقع خاموش کننده نور الهی می شوند. ادامه نور نبی اکرم با حواریون ایشان است که حضرات معصومین می باشند. کسی بی خود نباید چنین ادعای بکند.
در ادامه از یک جریان تاریخی بحث می کند. فرموده: «وَ إِذْ قالَ مُوسى لِقَوْمِهِ يا قَوْمِ لِمَ تُؤْذُونَني وَ قَدْ تَعْلَمُونَ أَنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقينَ (5) وَ إِذْ قالَ عيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يا بَني إِسْرائيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْراةِ وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ يَأْتي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ فَلَمَّا جاءَهُمْ بِالْبَيِّناتِ قالُوا هذا سِحْرٌ مُبينٌ (6) وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَ هُوَ يُدْعى إِلَى الْإِسْلامِ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمينَ»
در این آیات از جریان اذیت و فسق مقابل حضرت موسی حرف زده است که اینها ولو در ظاهر حضرت موسی را قبول کردند ولی ایشان را در مسیر رسالت خود اذیت کردند و قلب های شان به زیغ و انحراف کشیده شد. در مرحله بعد در مواجهه با حضرت عیسی که ایشان حضرت موسی را تصدیق می کند و بشارت به نبی اکرم می دهد، اینها تکذیب کردند و نسبت سحر به ایشان دادند. اینجا دیگر فسق نبود بلکه ظلم بود و اصل رسالت ایشان مورد خدشه واقع شد. هرچند آیه 7 ممکن است با شیطنت مقابل نبی اکرم هم معنا شود.
بعد فرموده: «يُريدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ…» بنظر می رسد این آیه در مقابل همین جریان تاریخی فسق و کفر است که به خصوص با یهود و نصاری توضیح داده شده است. همین جریان است که تلاش کرده است که نور الهی را خاموش کند و اذیت دوره حضرت موسی و تکذیب حضرت عیسی، همه در همین پروژه بوده است. و نیز بنظر می رسد در دعوت حضرت عیسی ذکر بشارت به نبی اکرم دخالت دارد. یعنی این سیر انبیاء تا رسیدن به بعثت نبی اکرم مورد دشمنی این جریان است و البته این دشمنی در سیر تاریخی خود شدیدتر شده است.
در سوره مبارکه توبه نیز همین مضمون به نحو دیگری بیان شده است. فرموده: «وَ قالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَ قالَتِ النَّصارى الْمَسيحُ ابْنُ اللَّهِ ذلِكَ قَوْلُهُمْ بِأَفْواهِهِمْ يُضاهِؤُنَ قَوْلَ الَّذينَ كَفَرُوا مِنْ قَبْلُ قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ (30) اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ الْمَسيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَ ما أُمِرُوا إِلاَّ لِيَعْبُدُوا إِلهاً واحِداً لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ سُبْحانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ (31) يُريدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ يَأْبَى اللَّهُ إِلاَّ أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ (32) هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ»
در این آیات فرموده اولاً اینها یک جریان شرک در انبیاء خود درست کردند. ثانیا این کار مضاهات به افواه در نظریه کفر بود. ثالثا نتیجه این کار ارباب شدن احبار و رهبان بود و این بستر دین سازی و شرک در شریعت و تقنین بوده است درحالیکه اینها مامور به توحید بودند. این جریان برای این بود که خودشان را حاکم بر مردم کنند نه اینکه حکم خدا و رسول بر آنها جاری شود. رابعا فرموده این جریانی بود که بدنبال خاموش کردن نور الهی به افواه بود. خامسا فرموده خدا مقابل این پروژه و طرح خبیثانه آنها طرحی دارد و اجازه نمی دهد این شرک مستقر شود و اینها بتوانند مسیر نور الهی و اتمام آن را مسدود کنند.
لذا در سوره صف بعد از اینکه عتاب می کند که چرا عده ای این مناصب و جایگاه هایی دینی را بی جا ادعا می کنند، از جریان نفاق در ادیان یهود و نصاری بحث می کند که کسانیکه اهل فسق و تکذیب انبیاء بودند اینها در درون جریان انبیاء پرورش یافتند و اینها هستند که افتراء و کذب علی الله دارند و با ادبیات دینی مقابل انبیاء و مسیر الهی و نور خدا می ایستادند. این جریان مقابل نبی اکرم هم خواهد بود و بلکه نفاقی درون عالم اسلام درست می کند که بزرگ ترین آسیب ها و مشکلات را برای مسیر تحقق نور الهی در عالم فراهم خواهد کرد.
جمع بندی و نکات آیه و روایات
حال با توجه به فضای سوره و آیات سوره توبه و روایات مذکور نکاتی را اشاره می کنیم. نکته اول این است که فضای این آیات جریان توحید را نشان می دهد که در عالم به هدایت و نور الهی منتشر می شود. و این کلمه توحید هم بدست انبیاء و نبی اکرم و ولایت اولیاء الهی واقع خواهد شد. لذا درگیری مقابله توحید است که خود را با مقابله با اولیاء نشان می دهد.
نکته دوم این است که جریان کفر و شرکی در مقابل خواهد بود که می خواهند خود را ارباب عالم قرار دهند و عالم بر مدار و محوریت آنها بچرخد. ولو اینکه در قالب ظاهر دین عمل کنند و در ظاهر یهودی یا نصاری یا مسلم باشند. جریانی که شرکی قرار می دهند و این شرک بستر «ارباب» شدن آنها می شود.
نکته سوم این است که این جریان مقابل، بدنبال خاموش کردن نور الهی و حقیقت توحید و فروعات آن هستند، لکن مسیر این مقابله، مقابله با خود نبی و اصل آن انکار وصی است. در واقع برای ارباب شدن باید ولایت و بسط سرپرستی اولیاء الهی را خراب کنند. به میزانی که ولایت حقه در عالم منتشر می شود، حقیقت توحید و بندگی واقع می شود و به میزانی که اینها ارباب عالم شوند، حقیقت شرک واقع شده است. لذا پروژه اینها خاموش کردن دین الهی از طریقه مقابله با ولایت اولیاء حق است.
نکته چهارم اینکه جریان مقابل انبیاء هم شرک دارد و هم کفر. در سوره صف و توبه این آیات در فضای شیطنت یهود و نصاری آمده است. کانه مقابله اصلی در مقابل دین الهی، دین سازی و افتراء علی الله الکذب است. یعنی مقابله با بسط دین وقتی که به جریان نفاق می رسد به سخت ترین مرحله خود می رسد.
نکته دیگر اینکه جریان مقابل در دوره های مختلف تاریخ، دشمنی خود را توسعه می دهد و شکل سنگین تری به خود می گیرد. کفر مقابل توحید در ادیان دنبال می شود و جریان نفاق را شکل می دهد – مضاهات – و در دوره های انبیاء از فسق تا کذب و ظلم و سنگین ترین درگیری ها با نبی اکرم و اهل بیت پیش خواهند رفت. ولی باید بدانند که خداوند اراده کرده است که این جریان توحید با بسط ولایت اولیاء الهی پیش برود، و تا جاییکه کلمه دین در عالم اظهار شود جلو خواهد رفت.
کانه از یک طرف نور الهی دارد جلو می رود و کار از حضرت موسی به حضرت عیسی می رسد و ایشان در عین تصدیق حضرت موسی، از بشارت و امر بالاتری بدست نبی اکرم خبر می دهد. و طرفی هم دشمنی جلوتر می رود و از فسق به تکذیب و ظلم می رسد و در مواجهه با نبی اکرم و اهل بیت هم بالاترین ظلم ها رخ خواهد داد. کما اینکه کسانیکه دوره ای نبی اکرم را اذیت می کردند وقتی به امیرالمومنین می رسند با اینکه بینات و نشانه هایی دارد او را تکذیب می کنند.
نکته دیگر اینکه در این جریان تاریخی درگیری حق و باطل، در عین اینکه خدا وعده می دهد که دشمن هرگز موفق به این خاموش کردن نور الهی نمی شود، از ما نصرت می خواهند. از ما می خواهند که مانند حواریونی که حضرت عیسی را نصرت دادند و کار ایشان مقابله یهود جلو رفت، ما هم حواریون نبی اکرم شویم و به ایشان نصرت دهیم. این مقتضای عهد ما با حضرت است. این آن صف ایمانی است که باید پشت سر حضرت شکل بگیرد و تا اظهار دین باید پیش رود. والحمدلله…