روایات مفسره آیه غنیمت
29-8-1397
النقطة الثالثة: روایات مفسره آیه غنیمت
مرحله بعد در بررسی آیه شریفه روایات ذیل این آیه است
حدیث اول:
اولین روایت حدیثی است که مرحوم کلینی و مرحوم شیخ آن را نقل کرده اند که مرحوم کلینی به این صورت آورده اند:
مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ حُكَيْمٍ مُؤَذِّنِ ابْنِ عِيسَى قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى- وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع بِمِرْفَقَيْهِ عَلَى رُكْبَتَيْهِ ثُمَّ أَشَارَ بِيَدِهِ ثُمَّ قَالَ هِيَ وَ اللَّهِ الْإِفَادَةُ يَوْماً بِيَوْمٍ إِلَّا أَنَّ أَبِي جَعَلَ شِيعَتَهُ فِي حِلٍّ لِيَزْكُوا.
نکته اول درباره روایت شریفه این است که سند این روایت طبق مبنای مشهور ناتمام است هم به دلیل محمد بن سنان و هم به دلیل حکیم مگر اینکه قائل شویم احادیث کافی شریف به دلیل اعتماد به مرحوم کلینی موثوق الصدور اند الا احادیثی که قدح جدی و روشنی داشته باشند که در این صورت میتوان به این روایت اعتماد کرد
نکته دوم اینکه بحثی که درباره تحلیل خمس در آیه شریفه آمده است را باید در مقام خودش و با در نظر گرفتن همه روایات تحلیل بحث کرد که فعلا در مقام آن نیستیم
اما درباره دلالت آیه شریفه برمدعا اینطور استدلال شده است که حضرت در تفسیر آیه شریفه فرموده اند «هی والله الافادة یوما بیوم» که نشان از این دارد که مراد از غنیمت صرف غنیمت حربی نیست
بعضی در این استدلال مناقشه ای کرده اند که به نظر میرسد این مناقشه قابل تامل است و ظهور روایت در مدعا را از بین میبرد و آن این است که معلوم نیست که مراد شخصی که در محضر حضرت این آیه را قرائت فرموده اند این باشد که حضرت تفسیر غنیمت در آن را بیان کنند بلکه شاید مراد این است که حق اهل بیت علیهم السلام درحال پایمال شدن است که حضرت هم میفرمایند حقی که پایمال میشود فراتر از خمسی است که در آیه شریفه آمده است بلکه در همه فوائدی که به دست می آید حقی از ما وجود دارد و به همین دلیل است که حضرت از تحلیل خمس بحث کرده اند یعنی همین تحلیل گرچه ظهور ساز نیست اما ظهور روایت را در اینکه تفسیر است از بین میبرد یعنی معلوم نیست که فضای طرح این آیه تفسیر و بیان وظیفه شیعیان بوده باشد بلکه ممکن است فضای تضییع و پایمال کردن حقوق اهل بیت بوده باشد مخصوصا طبق روایت تهذیب که در آن بجای «سالت» «قلت له» آمده است؛ شاهد مطلب هم این است که حضرت به تفسیر آیه نپرداخته اند و بحث از تحلیل خمس کرده اند که باتوجه به روایات دیگر تحلیل میدانیم که مراد تحلیل خمس در اموال شیعیان نیست بلکه تحلیل خمس اموال دیگران برای شیعیان است
حدیث دوم:
روایت دیگری که به آن تمسک شده است این روایت شریفه است که در فقیه آمده است که:
«يَا عَلِيُّ إِنَّ عَبْدَ الْمُطَّلِبِ ع سَنَّ فِي الْجَاهِلِيَّةِ خَمْسَ سُنَنٍ أَجْرَاهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْإِسْلَامِ حَرَّمَ نِسَاءَ الْآبَاءِ عَلَى الْأَبْنَاءِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ لا تَنْكِحُوا ما نَكَحَ آباؤُكُمْ مِنَ النِّساءِ وَ وَجَدَ كَنْزاً فَأَخْرَجَ مِنْهُ الْخُمُسَ وَ تَصَدَّقَ بِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ الْآيَةَ»
وجه استدلال روشن است و آن اینکه حضرت عبدالمطلب خمس در گنج را پرداخت کرده اند و آیه شریفه این سنت را تایید میکند فلذا باید مراد از غنیمت در آیه شریفه اعم از غنیمت حربی باشد به صورتی که لااقل کنز را نیز شامل شود
به این استظهار هم اشکال شده است که معنی امضای سنت حضرت عبدالمطلب این نیست که سنت ایشان با همه خصوصیات امضا شده باشد لذا نحوه مصرف که تصدق است امضا نشده است بلکه مراد این است که این سنت ایشان فی الجمله امضا شده است و شاید در حد امضای اصل خمس باشد نه اینکه خمس در کنز امضا شده است
گرچه این احتمال در روایت شریفه ممکن است اما در حدی نیست که ظهور را از بین ببرد بلکه ظاهر روایت همین است غنیمت شامل خمس در کنز هم میشود