اقوال فقها ـ دلیل اول
8-12-97
بررسی قید موونه بعد از تحصیل غنیمت
نکته دیگری که باید بررسی شود این است که آیا موونه بعد از تحصیل غنائم را باید از مقدار خمس کم کرد یا خیر یعنی اگر گردآوری و نگه داری غنائم و به از معرکه جنگ به شهر رساندن آنها دارای هزینه ای باشد آیا باید این هزینه را از مقدار خمس هم بکاهیم یا خیر بلکه ابتدا باید خمس را اخراج کرد و سپس هزینه را از مقدار باقی مانده پرداخت کرد
کلام مرحوم سید و شهیدین رحمهما الله
مرحوم سید فرموده اند که خمس بعد از موونه های بعد از تحصیل است و در مقابل هم بعضی همانند شهیدین رضوان الله علیهما فرموده اند که موونه های بعد التحصیل ارتباطی به خمس ندارد و خمس قبل از آنها از مال جدا میشود به دلیل اطلاق آیه به ضمیمه ظهور وضعی لفظ خمس یعنی در آیه شریفه خمس به غنیمت تعلق گرفته است خواه موونه ای داشته باشد یا خیر لذا اطلاق آن شامل غنائم قبل از موونه هم میشود و از طرفی هم خمس ظهور وضعی در مقدار یک پنجم دارد لذا باید خمس قبل از موونه جدا شود
مناقشه مرحوم حکیم و جواب مرحوم شاهرودی و پاسخ به آن
مرحوم حکیم در مستمسک به این استدلال اشکال کرده اند که آیه از جهت موونه در مقام بیان نیست که مرحوم آقای هاشمی به ایشان پاسخ داده اند که به اطلاق تمسک نشده است تا نیاز به اثبات در مقام بیان بودن داشته باشیم بلکه به ظهور وضعی لفظ خمس تمسک شده است که به نظر نمیرسد این جواب تمام باشد چراکه برای استدلال نیازمند اطلاق هم هستیم
ادله استثناء موونه
در مقابل نیز ادله ای برای کسر موونه از خمس اقامه شده است
دلیل اول: قاعده عدل و انصاف
هنگامی که عده ای در مالی شریک هستند مقتضای قاعده عدل و انصاف این است که اگر آن مال هزینه ای داشته باشد باید در هزینه ها هم همگی مشارکت داشته باشند لذا در مانحن فیه هم که صاحبان خمس و مقاتلین در غنیمت شریک هستند مقتضای همین قاعده این است که موونه ها هم بر عهده هردو باشد
نباید در این دلیل مناقشه کرد که خمس ملک نیست بلکه حق است لذا نیازی نیست مشارکت در هزینه‌ها داشته باشد چراکه این کلام هم صغرویا و هم کبرویا ناتمام است اما صغرویا به این دلیل که خمس حق نیست بلکه ملک است و اما کبرویا به این دلیل که اگر هم خمس حق باشد بازهم برای حفظ حق او باید اصل مال هم حفظ شود لذا اگر برای حفظ مال هزینه ای باشد باید صاحبان حق هم متحمل آن بشوند
مرحوم آقای شاهرودی اشکال صغروی به قاعده عدل و انصاف کرده اند که قاعده عدل و انصاف در جایی است که از ابتدا دو طرف شریک در مال بوده باشند اما اگر از ابتدا اینطور حکم شده باشد که خمس کل غنیمت جدا شود و سپس موونه ها کسر شود و آنگاه مابقی بین مقاتلین تقسیم شود دیگر جایی برای قاعده عدل و انصاف نیست و دلیلی وجود ندارد که از ابتدا و قبل از موونه مقاتلین و صاحبان خمس شریک در غنیمت باشند
این مناقشه ایشان به لحاظ آیه تمام است اما روایات متعددی داریم که تقسیم را یک پنجم و چهارپنجم میکند که از این روایات استفاده میشود که دو طرف در غنیمت مشارکت دارند لذا در هزینه ها هم باید مشارکت داشته باشند