الحاق فداء جزیه و صلح به غنیمت
25-1-98

همانطور که گفته شد مرحوم سید سه فرع دیگر را ملحق به غنیمت کرده اند و فرموده اند: «و من الغنائم الّتي يجب فيها الخمس الفداء الّذي يؤخذ من أهل الحرب بل الجزية المبذولة لتلك السريّة، بخلاف سائر أفراد الجزية، و منها أيضاً ما صولحوا عليه»
مرحوم امام ذیل کلام مرحوم سید فرموده اند: «إذا كان ذلك و ما بعده من شؤون الحرب و تبعاته» که در واقع حاشیه ایشان تفصیل جدیدی نیست بلکه تنقیح موضوعی است که مرحوم سید بیان کرده اند یعنی در صورتی این موارد ملحق به غنیمت هستند که از تبعات جنگ باشند که ظاهرا مراد مرحوم سید هم همین است نه اینکه ایشان بخواهند به صورت مطلق حکم کنند و مرحوم امام در این اطلاق خدشه کرده باشند.
اما مرحوم حکیم فرموده اند در صورتی حکم غنیمت بر این سه مورد صادق است که بعد از غلبه به دست آمده باشند یعنی اگر مراد ایشان این باشد که حتی اگر مقاتله صورت گرفته باشد ولی غلبه واقع نشده باشد این سه مورد غنیمت نیستند حاشیه ایشان دیگر توضیحی نخواهد بود و تفصیل جدیدی غیر از کلام مرحوم سید است
دلیل اصلی در این مساله صدق عنوان غنیمت است که مرحوم حکیم در صدق غنیمت فرموده اند که باید بعد از غلبه باشد اما مرحوم امام همین که مالی که به دست آمده از شؤون جنگ باشد را کافی دانسته اند خواه غلبه واقع شود یا خیر اما اگر از تبعات جنگ نباشد غنیمت نیست و حکم ارباح را دارد؛ البته مصادیق غنیمت در این بیان مرحوم امام در مواردی مجمل میشود و روشن نیست که غنیمت از تبعات جنگ است یا خیر مثل اینکه لشکری به راه بیفتد و ابهت آن و نوع طی مسیر لشکر باعث ترس دشمن شود و آنها تسلیم شده و صلح کنند
سپس مرحوم سید به بحث دفاع پرداخته و فرموده اند: «و كذا ما يؤخذ منهم عند الدفاع معهم‌ اذا هجموا على المسلمين في أمكنتهم و لو في زمن الغيبة»
همانطور که روشن است ظاهرا ایشان در جنگ دفاعی بین اذن و عدم آن تفصیل نداده اند لذا فرموده اند در زمان غیبت و عدم امکان اذن هم باید خمس آن پرداخت شود؛ و اینکه در زمان غیبت را با تعبیر «ولو فی زمن الغیبة» آورده اند دلالت بر همین مطلب دارد که حکم به خمس در جنگ دفاعی در زمان غیبت دیگر از باب احتیاط نیست بلکه حکم فقهی است و ظاهرا دلیل مطلب ایشان این است که جهاد دفاعی به طور کلی ماذون است و اذن خاص در هر جنگی در آن لازم نیست
اما درباره قید «فی امکنتهم» که ایشان آورده اند هم ظاهرا ایشان میخواهند بفرماید که دفاع در جایی است که دشمن به مکانی که مکلف در آن حضور دارد حمله کند؛ اما اینکه گفته شود اگر دشمن موضعی را تصرف کرد دیگر در بازپس گرفتن آن دفاع صادق نیست صحیح نیست چراکه این موارد هم در واقع دفاع از کشور اسلامی است نه هجوم به کشور دیگر البته بعض مصادیق آن مشتبه است مثل اینکه دشمنی یک قرن قبل موضعی را تصرف کرده باشد که در اینجا روشن نیست بازپس گیری آن دفاع محسوب شود.