حدیث دوم
18-9-1397

قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع إِنَّ اللَّهَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَمَّا حَرَّمَ عَلَيْنَا الصَّدَقَةَ أَنْزَلَ لَنَا الْخُمُسَ فَالصَّدَقَةُ عَلَيْنَا حَرَامٌ وَ الْخُمُسُ لَنَا فَرِيضَةٌ وَ الْكَرَامَةُ لَنَا حَلَالٌ.
وَ رَوَاهُ فِي الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ الْيَعْقُوبِيِّ عَنْ عِيسَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع مِثْلَهُ
بررسی هریک از فقرات و فرازهای روایت شریفه:
فراز اول: «ان الله لا اله الا هو»
به طور کلی اینکه در صدر روایتی اشاره به توحید میشود ممکن است اشاره به این باشد که مطالبی که بعد آن آمده است از لوازم ربوبیت باشد و یعنی اشاره به این است که تناسبی بین توحید و مطالب روایت وجود دارد که در این روایت شریفه هم همینگونه است، یعنی اینکه صدقه بر اهل بیت علیهم السلام حرام است و بجای آن خمس بر ایشان واجب شده است به نحوی مرتبط با توحید و از لوازم ربوبیت الهی است.
فراز دوم: «حرم علینا»
در فراز بعدی روایت که میفرماید «حرم علینا» دو احتمال وجود دارد یکی اینکه حرمت تکلیفی مراد باشد که معنایش این است که تصرف امام علیه السلام در صدقه به عنوان ملک شخصی ایشان حرام است و احتمال دوم اینکه مراد حرمت وضعی باشد که در این صورت معنایش این است که ائمه علیهم السلام از افرادی که زکات به آنها تعلق میگیرند و موارد مصرف زکات نیستند
درباره ضمیر جمع در روایت نیز دو احتمال وجود دارد یکی اینکه این حکم مخصوص به ائمه علیهم السلام باشد که قدر متیقن از ضمیر همین است و دوم اینکه شامل بنی هاشم نیز بشود که به مناسبت حکم و موضوع میتوان گفت که ضمیر شامل ایشان نیز میشود یعنی وقتی بنی هاشم در موارد مصرف خمس هستند پس مراد از «لنا» در «انزل لنا الخمس» بنی هاشم نیز هست و چون خمس عوضا از زکات بر بنی هاشم واجب شده است پس باید صدقه هم بر همه بنی هاشم حرام باشد لذا اینکه لنا در انزل لنا شامل بنی هاشم میشود میتواند قرینه باشد بر اینکه «علینا» در اینجا نیز شامل ایشان هم میشود
فراز سوم : «الصدقه»
درباره صدقه دو نکته باید مورد دقت قرار گیرد
نکته اول اینکه ممکن است بگوییم که صدقه در این روایت مطلق است و صدقه مستحبه را نیز شامل میشود یعنی حتی صدقه مستحبه هم بر ایشان حرام است، یعنی صدقه ای که برای دفع بلاست را نمیتوان به امام داد
ان قلت: صدقه مستحبه شامل هرنوع بخششی به شخص مومن میشود ولو در قالب هدیه باشد درحالی که در ذیل روایت شریفه فرموده است که هدیه برای اهل بیت علیهم السلام حلال است لذا مراد از صدقه در صدر روایت نمیتواند صدقه مستحبه باشد
قلت: صدقه از ماده صدق است و اینکه به صدقه اصطلاحی صدقه گفته میشود به این دلیل است که صدق صدقه دهنده را اثبات میکند که قطعا در این روایت این معنای عام اراده نشده است اما صدقه مستحبه اصطلاح در صدقه ای است که برای دفع بلاست و متفاوت از هدیه و امثال ذلک است
نکته دوم هم این است که ممکن است مراد از صدقه «مایتصدق به» باشد یعنی صدقه گرفتن بر امام علیه السلام حرام است و همینطور ممکن است اسم مصدر به معنای «تصدق» باشد که در این صورت معنی روایت این میشود که حرم علی الناس التصدق علینا که البته این احتمال خلاف ظاهر روایت شریفه است و احتمال اول اظهر است
فراز چهارم: «انزل لنا الخمس»
در این فراز نیز دو احتمال وجود دارد یکی اینکه انزال حقیقی مراد باشد یعنی خداوند متعال رزق اهل بیت علیهم السلام را صدقه قرار نداده است که در این صورت انزال تکوینی مراد است و دوم اینکه مراد انزال در کتاب باشد یعنی در قرآن کریم خمس برای ایشان تشریع شده است که در این صورت انزال تشریعی مراد است و همین احتمال دوم با ظهور روایت سازگار است
فراز پنجم: «الکرامة لنا حلال»
کرامت نیز ممکن است به معنای «ما یکرم به» باشد که معنایش این است که اخذ هدیه بر ایشان حلال و جایز است و همچنین ممکن است به معنای مصدری اش یعنی کرامت کردن باشد یعنی جایز است دیگران به اهل بیت علیهم السلام هدیه ای بدهند
مرحوم فیض احتمال داده اند که مراد از کرامت خمس باشد یعنی اینکه خمس برای اهل بیت علیهم السلام است از باب کرامت الهی بر ایشان است که این احتمال گرچه خلاف ظاهر این روایت است ولی آنچه باعث شده ایشان این احتمال را بیان کنند روایات دیگری است که خمس را کرامت الهی بر اهل بیت میداند مثل این فراز از روایت شریفه که میفرماید: وَ إِنَّمَا جَعَلَ اللَّهُ هَذَا الْخُمُسَ خَاصَّةً لَهُمْ دُونَ مَسَاكِينِ النَّاسِ وَ أَبْنَاءِ سَبِيلِهِمْ عِوَضاً لَهُمْ مِنْ صَدَقَاتِ النَّاسِ تَنْزِيهاً مِنَ اللَّهِ لَهُمْ لِقَرَابَتِهِمْ بِرَسُولِ اللَّهِ ص وَ كَرَامَةً مِنَ اللَّهِ لَهُمْ عَنْ أَوْسَاخِ النَّاسِ و همچنین این روایت عوالی که میفرماید: وَ رُوِيَ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ عَلَيْنَا الصَّدَقَةَ حِينَ أَحَلَّ لَنَا الْخُمُسَ وَ الصَّدَقَةُ عَلَيْنَا حَرَامٌ وَ الْخُمُسُ لَنَا فَرِيضَةٌ وَ هُوَ لَنَا كَرَامَةٌ وَ هُوَ لَنَا حَلَال‏
احکام مستفاد از روایت شریفه:
اولا این روایت از روایاتی است که ممکن است دال بر ملک باشد یعنی ممکن است گفته شود لام در «لنا» مفید ملکیت است که البته در جواب میتوان گفت که لام به معنای اختصاص و افاده است و استفاده بیش از اختصاص که ملکیت است نیازمند دلیل است
ثانیا ممکن است این روایت شریفه دال بر این باشد که کل خمس برای امام است یعنی سهم سادات نیز برای امام علیه السلام است که این احتمال در صورتی می آید که مراد از «لنا» فقط اهل بیت علیهم السلام باشد
ثالثا ممکن است حرمت وضعی و تکلیفی صدقه واجبه و مستحبه بر امام علیه السلام را از ای