جــلــســه هشتاد و چهار
طرح بحث مرحوم سید در خمس معدن
16-7-98

بحث بعدی در مباحث خمس که در کلمات فقها آمده است خمس در معادن است که طبق روال گذشته قبل از ورود به استدلال های فقهی روایات وسائل را مروری خواهیم خواهیم کرد لکن در ابواب گذشته به صورت مبسوط تری وارد روایات شدیم ولی در این باب سعی میشود که فقط نکاتی که مربوط به باب خمس است و مطلبی که عمود روایت است مورد دقت قرار بگیرد و بخشی از مباحث را واگذار میکنیم به بررسی فقهی مباحث که ذیل مسائل عروه مطرح میشود
همچنین در این باب قبل از ورود به روایات وسائل متن عروه را مروری خواهیم کرد تا با مسائلی که در این بحث مطرح میشود اجمالا آشنا شویم و سپس وارد روایات میشویم
نکته دیگر این است که روایات بحث معدن و گنج و غوص مربوط به یکدیگر هستند و در بعض روایات علاوه بر بحث معدن درباه کنز هم بحث شده است لذا در بررسی روائی، روایات هرسه باب را مرور خواهیم کرد و سپس وارد فروعات فقهی خواهیم شد.
طرح بحث مرحوم سید در معدن:
مرحوم سید ابتدا مواردی را بیان فرموده اند که مصداق خمس معدن هستند ولی در بعض موارد همانند جص و نوره و… فرموده اند که اقوی این است که متعلق خمس معدن نیستند لذا خمس ندارد مگر اینکه از موونه اضافه بیاید که در این صورت متعلق خمس ارباح مکاسب خواهد بود اما احتیاط در این است که در این موارد مشکوکه هم خمس آن از همان ابتدا و از باب معدن پرداخت شود
باید توجه داشت که طبق قول مشهور دو تفاوت بین معدن و ارباح مکاسب است یکی اینکه در معدن نصاب است بخلاف ارباح و دوم اینکه در ارباح مکاسب استثناء موونه است بخلاف معدن لذا در موارد مشکوک باید به این دو نکته توجه داشت
سپس ایشان فرموده اند معیار و ملاک در اینجا مفهوم عرفی معدن است چراکه معدن یک اصطلاح شرعی نیست که به دنبال معنی شرعی آن باشیم بلکه یک مفهوم عرفی است لذا ملاک همان صدق عرفی است
بنابراین مرحوم سید دو بحث مهم را تا اینجا طرح فرموده اند یکی اینکه مدار در معدن صدق عرفی است که باید بررسی شود که مفهوم عرفی معدن چیست و دوم اینکه موارد مشکوک ملحق به معدن نیستند
سپس ایشان فرموده اند در خمس معدن تفاوتی بین این نیست که معدن در ارض مباح باشد یا مملوکه یا اینکه این معدن زیر زمین باشد یا روی سطح زمین باشد که این نکته بازگشت به صدق مفهوم عرفی معدن دارد
همچنین تفاوتی ندارد که خارج کننده معدن مسلمان باشد یا کافر و همچنین صبی باشد یا بالغ و همچنین تفاوتی نیست که عاقل باشد یا مجنون که اگر صبی بود یا مجنون باید ولی او خمس را اخراج کند که ظاهرا دلیل این فتوای ایشان این است که خمس حکم وضعی است که به اموال تعلق میگیرد
سپس ایشان فرموده اند حاکم شرعی میتواند کافر را مجبور به پرداخت خمس کند اگرچه همین کافر مکلف به فروع نیست لذا اگر اسلام بیاورد لازم نیست خمس اموالی که هنگام کفر داشته و از بین رفته است را بپردازد
نکته مهم دیگری که ایشان وارد بحث آن شده اند نصاب است که مقدار آن هم طبق نظر ایشان بیست دینار است، البته ایشان فرموده اند احتیاط مستحب این است که اگر به یک دینار هم رسید خمس آن پرداخت شود
در بحث نسبت بین موونه تحصیل و نصاب ایشان فرموده اند نصاب بعد از موونه تحصیل در نظر گرفته میشود
ایشان در ادامه بحث نصاب فرموده اند که حتما لازم نیست که مقداری که در یک دفعه استخراج میشود به نصاب برسد بلکه اگر در دفعات متعددی خارج شد و مجموعا به نصاب رسید بازهم باید خمس آن را بپردازد، حتی اگر یک بار مقدار کمتر از نصاب استخراج کند سپس اعراض کند و بعد از مدتی دوباره مقدار دیگری استخراج کند که مجموعا به حد نصاب برسد بازهم علی الاحوط باید خمس آن را بپردازد
همچنین در نصاب لازم نیست که کسی که استخراج میکند یک نفر باشد بلکه اگر جماعتی هم استخراج کنند که در مجموع به حد نصاب برسد بازهم باید خمس آن پرداخت شود
همچنین در نصاب لازم نیست که جنسی که استخراج میشود یک چیز باشد بلکه اگر اجناس مختلفی در یک معدن باشد بازهم نصاب مجموع لحاظ میشود نه اینکه هر یک از اجناس به حد نصاب برسد
اما اگر شخصی مالک یک معدن نبود بلکه مالک معادن متعددی بود، نصاب در هر معدنی به صورت جداگانه در نظر گرفته میشود اما احتیاط در این است که همه را مجموعا لحاظ کند مخصوصا اگر جنسی که در همه معادن استخراج میشود یکی باشد و مخصوصا اگر معادن نزدیک هم باشند بلکه اگر اتحاد جنس و تقارب باشد بالاتر از احتیاط است و فتوی این است که باید نصاب مجموع را ملاحظه کرد
نکته دیگری که ایشان در صدق معدن بیان کرده اند این است که لازم نیست که در معدن استمرار و دوام وجود داشته باشد بلکه اگر استمرار هم نداشته باشد معدن است
سپس ایشان وارد مسائل شده اند و هشت مسئله را ذیل بحث معدن طرح کرده و بعد وارد بحث گنج شده‌اند.