متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه چهل و یکم درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ سه شنبه 24 دی 92 برگزار شده است. در این جلسه حکم بیع مسکرات جامد بررسی شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است.

مسکرات جامد

مسکر غیر مائع قطعا نجس نیست. پس اگر حرمت بیع هم در این موارد وجود داشته باشد نمیتواند مستند به عنوان نجاست باشد. پس حرمت یا باید از ناحیه نهی مستقل در این عنوان اثبات شود و یا اینکه از سایر اقسام مکاسب محرمه باشد.

عمده دلیل بر عدم جواز بیع مسکرات جامد خبر «5- وَ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِيثَمِيِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ زَيْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص كُلُّ مُسْكِرٍ حَرَامٌ وَ كُلُّ مُسْكِرٍ خَمْرٌ.» است.

با این روایت قطعا حرمت استعمال اثبات میشود و ضعف سندی روایت هم منجبر است به شهرت. مرحوم خویی اشکال کرده اند که اگر شهرت بین فقهاء مستند به این روایت باشد باید فقهاء حکم به نجاست هر مسکری هم بدهند. اما چنانچه خواهد آمد این اشکال وارد نیست و ممکن است که فقهاء ابتدائا ملتزم به نجاست هر مسکر هم بشوند و بعدا بخاطر ادله دیگر از آن رفع ید کنند.

اما آیا با این حرمت استعمال، به ضمیمه روایت «ان الله اذا حرم شیئا حرم ثمنه» میتوان حرمت بیع را هم اثبات کرد؟

با توجه به ضعف سندی این روایت و اینکه مخصوص است به اشیائی که منفعت غالبه شان حرام باشد (که البته در مورد مسکرات جامد هم متصور است مگر اینکه بگوییم منافع حلالی مانند ساخت دارو نیز جزء منافع غالبی مسکرات جامد وجود دارد)، بعضی خواسته اند بدون ضمیمه این روایت و با استناد به اطلاق «کل مسکر خمر» همه احکام خمر را به مسکرات جامد هم بار کنند. اما این استدلال مبتلا به این اشکال است که قطع داریم به عدم سرایت همه احکام خمر به مسکرات جامد بخاطر یقین به طهارت این مسکرات. در پاسخ به این اشکال گفته اند که ابتدائا با استناد به اطلاق «کل مسکر» حکم نجاست را هم متوجه مسکرات جامد میکنیم ولی بعدا به استناد به ادله انحصار نجاسات در موارد مذکور در فقه، مسکر جامد را از نجاسات خارج میکنیم.

روایتی دیگر در باب مسکرات جامد

5 بَابُ تَحْرِيمِ أَجْرِ الْفَاجِرَةِ وَ بَيْعِ الْخَمْرِ وَ النَّبِيذِ وَ الْمَيْتَةِ وَ الرِّبَا وَ الرِّشَا وَ الْكِهَانَةِ وَ جُمْلَةٍ مِمَّا يَحْرُمُ التَّكَسُّبُ بِهِ‏

1 مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الْغُلُولِ فَقَالَ كُلُّ شَيْ‏ءٍ غُلَّ مِنَ الْإِمَامِ فَهُوَ سُحْتٌ وَ أَكْلُ مَالِ الْيَتِيمِ وَ شِبْهُهُ سُحْتٌ وَ السُّحْتُ أَنْوَاعٌ كَثِيرَةٌ مِنْهَا أُجُورُ الْفَوَاجِرِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ النَّبِيذِ وَ الْمُسْكِرِ وَ الرِّبَا بَعْدَ الْبَيِّنَةِ فَأَمَّا الرِّشَا فِي الْحُكْمِ فَإِنَّ ذَلِكَ الْكُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ جَلَّ اسْمُهُ وَ بِرَسُولِهِ ص.

وَ رَوَاهُ الشَّيْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ.

مرحوم خویی در استناد به این روایت اشکال کرده اند که در بعضی نسخ (مثل نسخه مورد اعتماد در طبع اسلامیه و طبع دار الحدیث) عبارت اینگونه آمده است: «و النبیذ المسکر» که دال بر عدم استقلال عنوان «مسکر» برای اثبات حرمت است. لا اقل تعارض نسخه ایجاد میشود و اثبات مدعا نمیشود. هر دو نسخه هم مربوط به کتاب «کافی» است و مثل تعارض نسخه تهذیب با کافی نیست تا تقدیم کافی اعمال شود. بعد از این کلام مرحوم خویی به عنوان شاهد روایتی ذکر میکنند که در جایی دیگر، اهل بیت علیهم السلام عبارت «النبیذ المسکر» را در کلماتشان ذکر کرده اند.