متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه هشتاد و سوم درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ چهارشنبه 17 اردیبهشت 93 برگزار شده است. در این جلسه به ادامه بررسی مفهوم اعانه پرداخته شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است.

بر خلاف مرحوم خویی، مرحوم شیخ وجود قصد غایت حرام را در صدق مفهوم اعانه شرط میدانند. (البته قصد اعانه شرط نیست بلکه قصد وقوع معصیت و حرام کافی است) بعلاوه ظاهرا مرحوم شیخ علم به اینکه آن فعل معصیت را هم در صدق دخیل میدانند

محقق اردبیلی رحمه الله با اینکه وجود قصد را در صدق دخیل میدانند، برخی از موارد که عرفا صدق اعانه واضح است را محتاج وجود قصد نمیدانند. مثل اینکه کسی به ظالمی عصا بدهد تا با آن یتیم را بزند.

حضرت امام رحمه الله که تابع مرحوم شیخ است، در این موارد هم قصد را دخیل میداند اما میفرماید در این موارد، عرفا قصد فعل، ملازم قصد غایت است. لذا همین که قصد فعل داشته باشد (قصد دادن عصا) ملازم با قصد اعانه بر ظلم است. تازیانه و عصا دادن عرفا ملازم قصد اعانه است.

ممشای اردبیلی رحمه الله بهتر است. یعنی اینکه بگوییم قصد شرط نیست در این موارد بهتر است که ادعا کنیم قصد شرط است ولی عرفا با قصد فعل محقق میشود. چون این ملازمه عرفی در بیع العنب ممن یعلم انه یصنعه خمرا هم وجود دارد. الا اینکه حضرت امام رحمه الله در مثل بیع عنب بفرماید در این موارد ملازمه عادی نیست. یعنی آن ملازمه ای که بین تحقق غایت ضرب الیتیم و اعطای تازیانه است در تحقق صنع خمر و بیع العنب نیست (در این جا قصد فعل ملازم تحقق غایت نیست)

علی أی حال، در این موارد که جدلی الطرفین است، این راهها برای تشخیص قول حق کافی نیست. لذا در جایی که در صدق اعانه شک داریم میگوییم، از نظر حکم تا قصد نداشته باشد، برائت جاری است. چون مقام، مقام دوران بین اقل و اکثر مفهومی است

2= قید تحقق

مرحوم خویی: تحقق اثم هم در صدق شرط است بدلیل صحت سلب مفهوم اعانه اثم در جایی که اثم محقق نشده است. در اعانه بر برّ هم، و لو برّ محقق نشود اعانه بر آن برّ محقق نمیشود ولی اعانه بر برّ صدق میکند چون بر نیت برّ او اعانه کردی و اعانه بر تحقق نیت برّ خود از مصادیق برّ است.

مرحوم شیخ: شرط نیست.

ظاهرا تفاوت مرحوم شیخ با مرحوم خویی در این است که میتوان گفت مرحوم شیخ هم دوران صدق بر مدار تحقق را قبول دارند منتها در معنا کردن اثم با مرحوم خویی اختلاف دارند و الا اگر ایشان هم اثم را اسم مصدری میدانستند در جایی که اثم محقق نمیشد، اعانه را صادق نمیدانستند. ولی از آنجا که اثم را مصدری معنا کرده اند، دائر مدار تحقق اثم نیستند.