متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه هشتاد و هشتم درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ سه شنبه 30 اردی بهشت 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

در این قسم مورد معامله شأنیت انتفاع در حرام را دارد ولو قصدی از جانب فروشنده یا متعاملین بر انتفاع حرم در بین نباشد. مثل بیع سلاح به اعداء دین که حتی بدون قصد حرام هم حرمت دارد.

البته «شأنیت داشتن برای انتفاعات حرام» عنوان وسیعی است که کمتر چیزی است که در آن نگنجد. لذا نمیتوان، این عنوان را به این وسعت مصب حکم حرمت دانست. لذا بیشتر مراد از این قسم، موارد خاصی است که فقها در ذیل این عنوان مطرح کرده اند. خصوصا اینکه قائل شدن به این عنوان به عنوان یکی از اقسام نوع ثانی، نقض بحث قسم قبل هم شده و در آن بحث تداخل میکند. چون در مورد عنب هم همین حرمت قابل تسری است، چون شأنیت در آنجا هم وجود دارد.

البته در تمام بخش «نوع الثانی» با عدم جامعیت و مانعیت عناوین و دسته بندی ها مواجه بودیم، ولی چون این دسته بندی ها مصب حکم و مسئله نیستند و در لسان ادله واقع نشده اند، نیاز و ضرورتی به بحث از دسته بندی جامع و مانع مناسب نیست.

بیع السلاح للأعداء

اخبار این مسئله به حسب ظاهر سه دسته اند. اطلاق در حرمت و اطلاق در وجوب و تفصیل بین زمان هدنه و زمان حرب.

مرحوم شیخ میفرماید که ادله تفصیل، شاهد جمع و مقید اطلاقین است و این اقتضای جمع بین روایات است.

اما اخبار

8 بَابُ‏ تَحْرِيمِ‏ بَيْعِ‏ السِّلَاحِ‏ وَ السُّرُوجِ لِأَعْدَاءِ الدِّينِ فِي حَالِ الْحَرْبِ خَاصَّةً وَ جَوَازِ بَيْعِهِمْ مَا عَدَا السِّلَاحَ وَ حَمْلِ التِّجَارَةِ إِلَيْهِمْ‏

22086- 1-مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِي بَكْرٍ الْحَضْرَمِيِّ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لَهُ حَكَمٌ السَّرَّاجُ مَا تَقُولُ فِيمَنْ يَحْمِلُ إِلَى الشَّامِ السُّرُوجَ وَ أَدَاتَهَا فَقَالَ لَا بَأْسَ أَنْتُمُ الْيَوْمَ بِمَنْزِلَةِ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ ص- إِنَّكُمْ فِي هُدْنَةٍ فَإِذَا كَانَتِ الْمُبَايَنَةُ حَرُمَ عَلَيْكُمْ أَنْ تَحْمِلُوا إِلَيْهِمُ السُّرُوجَ وَ السِّلَاحَ.

وَ رَوَاهُ الشَّيْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ‏.

مرحوم خویی: این روایت ربطی به بیع سلاح للکفار ندارد. لا اقل ظاهر نیست.

22087- 2-وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاط عَنْ أَبِي سَارَةَ عَنْ هِنْدٍ السَّرَّاجِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع أَصْلَحَكَ اللَّهُ إِنِّي كُنْتُ أَحْمِلُ السِّلَاحَ إِلَى أَهْلِ الشَّامِ فَأَبِيعُهُ مِنْهُمْ فَلَمَّا عَرَّفَنِي اللَّهُ هَذَا الْأَمْرَ ضِقْتُ بِذَلِكَ وَ قُلْتُ لَا أَحْمِلُ إِلَى أَعْدَاءِ اللَّهِ فَقَالَ لِيَ احْمِلْ إِلَيْهِمْ فَإِنَّ اللَّهَ يَدْفَعُ بِهِمْ عَدُوَّنَا وَ عَدُوَّكُمْ يَعْنِي الرُّومَ- وَ بِعْهُ فَإِذَا كَانَتِ الْحَرْبُ بَيْنَنَا فَلَا تَحْمِلُوا فَمَنْ حَمَلَ إِلَى عَدُوِّنَا سِلَاحاً يَسْتَعِينُونَ بِهِ عَلَيْنَا فَهُوَ مُشْرِكٌ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ‏ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ احْمِلْ إِلَيْهِمْ وَ بِعْهُمْ.

وَ رَوَاهُ الشَّيْخُ أَيْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ‏ مِثْلَهُ‏.

تفصیل دارد و ظاهرش مثل قبلی است زیرا بیانگر کبرای کلی برای عنوان «عدونا»ست.

این دو روایت هیچ کدام اطلاق ندارند.

22088- 3- وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَيْسٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْفِئَتَيْنِ تَلْتَقِيَانِ مِنْ أَهْلِ الْبَاطِلِ أَبِيعُهُمَا السِّلَاحَ فَقَالَ بِعْهُمَا مَا يَكُنُّهُمَا الدِّرْعَ وَ الْخُفَّيْنِ وَ نَحْوَ هَذَا.

مفهوم این روایت، عدم جواز برای اسلحه تهاجمی است دون اسلحه تدافعی.

البته احتمال تقیه در روایت وجود دارد. به این بیان که این حکم برای عدم تخطئه دشمنان نسبت به مومنین باشد و برای اتخاذ وجهه ای عوام پسند و به اصطلاح امروز «انسان دوستانه».

اما این اشکال که گفته شود روایت، بیانگر حکم واقعه خارجیه است مقبول نیست، زیرا لسان روایت بیانگر کبرای کلی است و شکل سئوال هم با کلی بودن مسئله سازگارتر است.

22089- 4- وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنِ السَّرَّاجِ‏ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنِّي أَبِيعُ السِّلَاحَ قَالَ لَا تَبِعْهُ فِي فِتْنَةٍ.

وَ رَوَاهُ الشَّيْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ‏ وَ كَذَا الَّذِي قَبْلَهُ‏.

مجمل است. زیرا معلوم نیست که مراد از دوران فتنه چیست؟ زمان جنگ بین خودشان یا دورانی که ممکن است علیه ما استفاده کنند.

22090- 5- مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِي الْقَاسِمِ الصَّيْقَلِ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَيْهِ أَنِّي رَجُلٌ صَيْقَلٌ أَشْتَرِي السُّيُوفَ وَ أَبِيعُهَا مِنَ السُّلْطَانِ أَ جَائِزٌ لِي بَيْعُهَا فَكَتَبَ‏ لَا بَأْسَ بِهِ.

اطلاق دارد بر جواز. گرچه ظاهر این است که مراد از سلطان، سلاطین بنی العباس باشد.

22091- 6- عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ حَمْلِ الْمُسْلِمِينَ إِلَى الْمُشْرِكِينَ التِّجَارَةَ قَالَ إِذَا لَمْ يَحْمِلُوا سِلَاحاً فَلَا بَأْسَ.

وَ رَوَاهُ الْحِمْيَرِيُّ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ مِثْلَهُ‏.

اطلاق دارد بر عدم جواز نسبت به مشرکین.

22092- 7- مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِي وَصِيَّةِ النَّبِيِّ ص لِعَلِيٍّ ع قَالَ: يَا عَلِيُّ كَفَرَ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَشَرَةٌ الْقَتَّاتُ إِلَى أَنْ قَالَ وَ بَائِعُ السِّلَاحِ مِنْ أَهْلِ الْحَرْبِ.

أَقُولُ: وَ يَأْتِي مَا يَدُلُّ عَلَى تَحْرِيمِ مَعُونَةِ الظَّالِمِ‏.

روایت هفت، دال بر حرمت است و در این معنا اطلاق دارد.