متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 116 درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ سه شنبه 11 آذر 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

یکی از فروعات بحث تصویر، اناطه حرمت به وجود قصد است که در کلام مرحوم شیخ بیان شده است.

یکی از معانی این کلام مرحوم شیخ این است که اگر در جایی نه علم بود و نه قصد، صورتگر مثل ناسی و غافل است که فعلش حرمت تکلیفی ندارد، حتی اگر از اول احتمال بدهد که فعلش مصداق صورتگری خواهد شد ولی علم به این امر نداشته باشد اشکالی در این فعل نیست.

معنای دیگری که از این کلام محتمل است این است که اگر قصد ساخت ذی الروح نداشته باشد، صنعت چیزی که مصداق صورت است اشکال ندارد ولو علم داشته باشد که مصنوع به شکل و صورت ذی الروحی در می آید. این حلیت یا از این جهت است که تمثیل را عنوان قصدی بدانیم (مثل تکریم) یا اینکه ادله حرمت را از این مورد منصرف بدانیم و بگوییم بیش از جایی که قصد تمثیل ذی الروح دارد را شامل نمیشود. ظاهرا مستند عدم حرمت در کلام مرحوم شیخ همین جهت اخیر است. یعنی با وجود صدق تصویرگری، حرام نیست.

مرحوم سید صاحب عروه به مرحوم شیخ اشکال میکنند که اگر علم به صدق عنوان تصویرگری داشته باشد، تمثیل حرام است ولو قصد صنعت وسیله ای دیگر داشته باشد. یعنی قصد قهری و تبعی در صورت داشتن علم به صدق عنوان واقع میشود، و لو مقصود اصلی و استقلالی اش نباشد. به نظر مرحوم سید صاحب عروه دلیلی برای اینکه اطلاقات ادله شامل این مورد نشود نداریم. لذا حکم حرمت فقط در صورت اضطرار (اضطرار به صنعت فلان وسیله) برداشته میشود.

احتمالات دیگر از کلام مرحوم شیخ

مرحوم سید صاحب عروه احتمال دیگری هم داده اند که شاید مراد مرحوم شیخ این است که در اموری که به صورت مجسمه است ولی مشترک است بین اینکه مصارف و منافع دیگری هم دارد و صورتش هم به شکل ذی الروح است، حرمت منوط به این است که قصد منفعت حرام یعنی تصویرگری نداشته باشد. مثل اینکه وسیله ای صنعتی، کاملا شبیه صورت ذی الروح باشد. در این صورت مثل اموری است که هم منفعت حلال دارد و هم منفعت حرام (مثل رادیو) که حکم صنعت این امور منوط به نداشتن قصد عنوان حرام است.

اما مرحوم ایروانی اناطه حرمت به قصد را در کلام مرحوم شیخ به این معنا گرفته اند که اگر صورتگر قصد دارد که بیننده را به یاد ذی الصوره بیندازد حرام و الا حلال است. اما برای تقیید حرمت به این قید، دلیلی نداریم.