متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 117 درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ چهارشنبه 12 آذر 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

فرع بعدی این است که آیا بر صنع بعض الاجزاء هم تصویرگری صدق میکند یا نه؟

مرحوم شیخ میفرمایند: معیار برای حرمت، صدق عرفی تمثال است و در جایی که به کاری تمثیل صدق کند، از همان اول حرام است. لذا با نکشیدن یک چشم و مثل آن، تصویرگری از صدق عرفی تمثیل خارج نمیشود و این کار برای رفع حرمت کافی نیست. بخلاف باب مکان مصلی که این کار را هم برای رفع کراهت کافی میدانستند (بخاطر ادله خاص مکان مصلی).

به نظر مرحوم شیخ، در ادله، دلیلی برای ضرورت کامل بودن نداریم و صرفا صدق تصویر و تمثیل برای حرمت کافی است.

قول دیگر در مسئله این است که هر جزء از اجزاء حرام است و عنوان تصویر که در ادله موضوع حرمتند بر جزء هم صادقند.

اما مرحوم ایروانی فعل مستمر را حرام نمیدانند بلکه ایجاد هیئت کامل که به آخرین جزء محقق میشود را حرام دانسته اند.

به عبارتی، موضوع حرمت آیا فعل تدریجی است و خود فعل تصویرگری است که حرمت نفسی دارد (و به همین دلیل تتمیم هم حرام است) و یا موضوع حرمت، فعلی بسیط و تسبیبی و تولیدی است و صورتگری از اول تا آخر مقدمه آن است. یعنی حاصل مصدر و صورتی که حاصل شده است حرام است و این افعال مقدمه آن حرام است. ظاهر کلام مرحوم شیخ قول اول است (یعنی فعل تدریجی)

بعد از این مطلب مرحوم شیخ شروع میکنند به ذکر بعض مصادیق و بحث صغروی پیرامون بعضی از مسائل این مسئله.

مثل اینکه میفرمایند: اگر نیم تنه را ساخت یا رسم کرد، اگر قصدش این بوده که ذی الروح را کامل بکشد اما بخاطر زاویه دیدی که داشته قسمتهایی از تصویر نمایش داده نشده است، به این معنی است که از این زاویه کمال تصویر همین است لذا حرام است. ظاهرا در اینجا به نظر ایشان صدق عنوان قهری است. اما اگر قصد ترسیم نیم تنه داشته است، حرمت تابع صدق عرفی است بشرط داشتن قصد.

لذا ملخص کلام ایشان همان کلام مرحوم ایروانی است. یعنی تصویر کامل قطعا حرام است ولی کمال به این نیست که همه اجزاء تمام باشد. در صدق تصویر کامل دیده شدن همه اجزاء لازم نیست.

تتمیم نیمه دوم

مرحوم شیخ تتمیم تصویر ناقص را حرام میدانند چون موجب ایجاد تصویر میشود. اما مرحوم سید صاحب عروه به ایشان اشکال میکنند که این کلام بر این مبناست که متعلق حرمت، فعل تولیدی باشد و الا اگر نفس تصویرگری حرام باشد، تتمیم فقط وقتی حرام است که قصدشان ساخت تصویر کامل باشد، یا اشتراکا یا با فاصله. حتی اگر کسی تصمیم بگیرد که فعل ناقص خود را تکمیل کند هم نباید حرام باشد.

بلحاظ فنی کلام سید کلام خوبی است ولی بلحاظ متفاهم عرفی قابل دفاع نیست.

اما کلام مرحوم شیخ مبنی بر اینکه اگر وارد به عمل شد به قصد تتمیم، مرتکب حرام شده است حتی اگر از تصمیمش برگشت و تمام نکرد، نیز قابل قبول نیست چون فرقی بین این مورد و واجب تدریجی ارتباطی نیست و در هر دو اجزاء و حرمت منوط به اتمام است.