متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 118 درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ یکشنبه 16 آذر 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

گفتیم مرحوم شیخ معتقدند که اگر بعض الاجزاء، غالبه نباشند تا صدق عنوان تصویر ذی الروح نشود، تصویرگری حرام نیست.

و گفتیم که مرحوم شیخ تتمیم تصویر ناقص را نیز حرام میدانند چون موجب ایجاد تصویر میشود. اما مرحوم سید صاحب عروه به ایشان اشکال میکنند که این کلام بر این مبناست که متعلق حرمت، فعل تولیدی (فعل مسببی) باشد و الا اگر نفس تصویرگری حرام باشد، تتمیم فقط وقتی حرام است که قصدشان ساخت تصویر کامل (یا مقداری که موجب صدق عنوان باشد) باشد، یا اشتراکا یا با فاصله. حتی اگر کسی تصمیم بگیرد که فعل ناقص خود را تکمیل کند هم نباید حرام باشد. لذا تتمیم تصویر ناقص حرمت ندارد نه از خود سازنده قسمت اول و نه از دیگران. مگر اینکه از حرمت نفس تصویر گری حرمت فعل تولیدی و مسببی هم استفاده شود. اما خطابات، ابتدائا بیانگر حرمت فعل تدریجی اند.

اما اینکه مرحوم شیخ تتمیم را برای کسی که ابتدائا قصد ساخت تصویر ناقص داشت، حرام میداند از چه بابی است؟ در اینکه در افعال محرم، تمام فعل حرام است یا ابتداء به آن هم حرام است دو مبناست.

اگر تمام کردن آن حرام باشد، حرمت در این کلام مرحوم شیخ باید ناظر به حرمت تجری باشد، چون مرحوم شیخ حتی در صورتی که تمام فعل واقع نشود هم فرد را مرتکب حرام میداند. اما حرمت عمل در این مبنا، وقتی تمام میشود که همه اجزاء تمام شوند و بعد از اتمام، همه اجزاء و افعال سابق به نحو شرط متأخر حرام میشوند.

اگر ابتداء به آن حرام باشد، حرمت به لحاظ تصویرگری و فعل است. اما این مبنا قابل دفاع نیست چون در محرمات تدریجیه هم مثل واجبات تدریجیه، حرمت منوط به تتمیم است.

تنبیهات مرحوم سید صاحب عروه

حکم تصویرگری بالتسبیب لا بالمباشرة

مثل دستور دادن به صبی یا اکراه بالغ و ... . اما در مورد امر کردن به عاقل بالغ و رشید، قطعا حرمت از باب تصویرگری نیست.

ابتدائا عنوان به فعل غیر مباشری صدق نمیکند. اما گاهی از قرائن حکم حرمت برای اعم از فعل مباشری استفاده میشود. در مقام هم مناط حکم، قرینه است که فرقی بین تصویرگری مباشری یا بالتسبیب نیست.

حرمت در افعال متعدی، متوجه ایجاد مفعول است، لذا امر کردن به فعل متعدی هم موجب ایجاد مفعول و حرام است. اما در افعال لازم، حرمت متوجه تلبس به مبدأ فعل است و لذا امر به این افعال موجب صدق متلبس شدن به مبدأ فعل حرام نیست.

با این حساب، در کلام مرحوم سید، مناط حرمت تصویرگری قرینه میشود برای اثبات حرمت برای امر کردن به تصویرگری یا ایجاد صورت با لوازم صنعتی و ماشینها و ... لذا اکراه هم به طریق اولی حرام میشود.

مرحوم خویی نیازی به تمسک به قرینه هم نمیبینند بلکه میفرمایند: نهی اعم است از انجام مباشری یا تسبیبی.

اما این که صدق بر فعل بالتسبیب را از باب قرائن بدانیم تمام تر است