متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 122 درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ سه شنبه 9 دی 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

تنیبه بعدی که مرحوم سید صاحب عروه مطرح کرده اند حکم صورتهایی است که بر سنگ ها و نمای بناها حک میشوند. (ثمره این تنبیه در جایی است که قائل به جواز تصویر دو بعدی باشیم و حرمت سه بعدی)

مرحوم سید میفرمایند: اگر صورت قابل انفکاک از بنا باشد و صورت مستقلی از مجسمه داشته باشد، در حکم مجسمه است و تابع حکم ما در مجسمه. اما اگر قابل انفکاک از بنا نباشد، اگر حکم تصویر دو بعدی جواز باشد و عرفا این تصویر مجسمه به حساب نیاید، اشکالی در بُعد کمی که حاصل حکاکی است وجود ندارد.

تنبیه بعدی) صورت حیوانی که در خارج مصداق ندارد (مثل سیمرغ)

این تصاویر هم عرفا مصداق عنوان تصویر و مصداق «من صور صورة» است. اگر هم ادعای انصراف ادله از این موارد شود، این انصراف بدوی است نه حاقّی. یعنی اگر ادله را بر این موارد انطباق دهیم، عرف این انطباق را غلط نمیشمارد.

حال اگر درخت و اتومبیل و موجودات بی جان را با کشیدن چشم و دهان و ... به شکل ذوی الارواح بکشد (چنانچه در انیمیشن های زمان ما رائج شده است) باز حرام و محرم و مصداق «من صور صورة» و «مثل الروحانی» است. در این موارد گاهی انسان و حیوان را در قالب گیاه و جماد و ... میکشند که قطعا مصداق این عبارات اخبار است. گاهی هم برای گیاه و جماد دست و پا میکشند. در هر دو صورت، مصداق موجود حی به صورت کامل و مشمول ادله حرمت است. البته باید صورت کاملی باشد.

حال اگر این استظهار از روایات قبول نشد، حکم به لحاظ اصل عملی، برائت است.

تنبیه بعدی) تصویر شیء مشترک بین ذی الروح و غیر ذی الروح

سید میفرمایند: حکم در اینجا منوط به قصد صورتگر است.

این کلام مرحوم سید، با کلمات سابقشان سازگار نیست. ایشان در ساخت وسایلی که در شکل حیواناتند فرمودند اگر علم دارد که این هواپیما به شکل پرنده در می آید، ساختش حرام است ولو قصد ساخت صورت پرنده نداشته باشد. بخلاف مرحوم شیخ که حکم را تابع قصد میدانستند.

کلام سید در اینجا با این کلام مرحوم شیخ سازگار است نه قول خودشان. در واقع اگر حکم آن مسئله حرمت است چظور در اینجا میتواند جائز باشد؟

تنبیه بعدی) عکسبرداری

مرحوم سید صاحب عروه، میفرمایند: عکسبرداری هم مصداق صورتگری و حرام است.

اما مرحوم خویی میفرمایند: تصویرگری حتی با دستگاه هم حرام است ولی عکسبرداری اصلا تصویرگری نیست بلکه حائل شدن بین نور و صفحه فیلم است باعث میشود سایه حائل روی صفحه فیلم باقی بماند. یعنی عکاس با صنعت خود سایه شخص را روی صفحه نگه میدارد. لذا در نظر سید خویی عکسبرداری مانند ایستادن در برابر آینه است و عکاس فقط این تصویر را نگه میدارد نه اینکه تصویرگری کند.

اما شاید بتوان گفت: این نگه داشتن تصویر هم عرفا تصویر ساختن است و مصداق صنعت صنوف التصاویر الروحانی است.

ان قلت: با این حساب ایستادن در برابر آینه هم ایجاد صورت است. اقول: حتی به فرض صدق، این نوع ایجاد صورت منصرف عنه ادله است. هم چنین کسی هم که میداند با ایستادن در زمان خاص در برابر درخت گردو، تصویرش برای لحظاتی بر درخت گردو میماند، با ایستادن در برابر درخت، صورتگری نکرده و در فرض صدق هم مشمول ادله ناهیه نیست.