متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 205 درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ دوشنبه 25 آبان 94 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است.

استثنائات حرمت غناء

1. تغنی در قرآن  و مراثی اهل بیت علیهم السلام

ادعا شده که در قرائت قرآن و مراثی اهل بیت علیهم السلام غناء حرام نیست (استثناء حکمی).

در مورد قرائت قرآن اخباری داریم که گفته شده دلالت دارد بر جواز تغنی به قرآن. ولی در مراثی چنین خبری نداریم و تنها مقدس اردبیلی ادعای جواز کرده اند و بعضی خواسته اند بنابر قاعده ای که خواهد آمد قائل به جواز این قسم هم بشوند.

در مورد قرآن دو دسته روایات داریم که که با هم تعارض عامین من وجه دارند. . روایاتی که دال  بر حرمت تغنی است و روایاتی که دال بر حرمت تغنی است و روایاتی که دلالت دارد بر استحباب تحسین صوت در قرائت قرآن. لذا در مجمع تعارض میکنند و بعد از تساقط مرجع اصالة البرائة است.

هکذا برای رثای اهل بیت علیهم السلام هم ادله استحباب بکاء بر سید الشهداء علیه السلام  دلالت بر  استحباب مقدماتش دارد و اگر تغنی در رثای اهل بیت علیهم السلام مقدمه مستحب باشد معارضه میکند با ادله مطلقه حرمت غناء.

علاوه بر اینکه در خصوص ترجیع به قرآن روایت دال بر استحباب هم داریم. البته در مورد این روایات مسلک مرحوم شیخ معلوم است. ایشان میفرماید مطلق ترجیع یا غناء نیست یا (اگر اطلاق لغوی و روایی دلیل بر صدق غناء بر هر ترجیعی باشد) غنای حرام نیست. و آنچه در قرآن تجویز شده است صوت حسن یا ترجیع به معنی تحسین صوت است. شاهد این جمع عرفی هم حدیث عبد الله بن سنان (اقْرَءُوا الْقُرْآنَ بِأَلْحَانِ الْعَرَبِ وَ أَصْوَاتِهَا وَ إِيَّاكُمْ وَ لُحُونَ أَهْلِ الْفِسْقِ وَ أَهْلِ الْكَبَائِرِ فَإِنَّهُ سَيَجِي‏ءُ مِنْ بَعْدِي أَقْوَامٌ يُرَجِّعُونَ الْقُرْآنَ تَرْجِيعَ الْغِنَاءِ وَ النَّوْحِ وَ الرَّهْبَانِيَّةِ لَا يَجُوزُ تَرَاقِيَهُمْ‏ قُلُوبُهُمْ مَقْلُوبَةٌ وَ قُلُوبُ مَنْ يُعْجِبُهُ شَأْنُهُمْ) است که بیان میدارد که ترجیع دو نوع است: یکی آنکه به حد غناء میرسد (ترجیع الغناء) و آنکه به این حد نمیرسد.

اما اگر فرض شود که در جایی عنوان تحسین الصوت در قرآن با عنوان حرام جمع شد قاعده چیست؟

مرحوم شیخ در اینجا میفرمایند: قاعده این است که هرجا عنوان مستحب یا مباح و یا مکروهی با عنوان حرامی در مصداق جمع شد، قاعده بر تقدیم جانب حرمت است. هکذا اگر امری مقدمه مستحب بود و در مصداق با عنوان حرامی جمع شد.

ظاهر این است که دلیل مرحوم شیخ تفاهم عرفی است. به این بیان که ادله مستحبات (مثل رثاء اهل بیت علیهم السلام) اطلاق ندارد ولی دلیل حرام همیشه اطلاق دارد.

یعنی متفاهم عرفی این است که اباحه و استحباب و کراهت اقتضائی است و اطلاق ندارد. یعنی اقتضاء ثواب دارد مادامی که با عنوان حرامی جمع نشود.

اما اگر از این جمع عرفی دست برداریم و تعارض را مستقر بدانیم، ترجیح با کدام دسته از روایات است؟ ظاهرا مرجح در مجمع مخالفت عامه است که موجب ترجیح روایات ناهیه از غناست.

اما در مورد رثاء بر اهل بیت علیهم السلام خواسته اند ادله خاصه ای هم اقامه کنند که یکی از آنها سیره مستمره بین مومنین است که اثبات چنین سیره ای به نحو غنایی متصلا به زمان معصوم دشوار است. دلیل دیگر نیز امری است که از محقق اردبیلی رحمه الله نقل شده که غناء معین و مقدمه برای بکاء بر سید الشهداست که جواب مرحوم شیخ به این ادعا گذشت که منکر اطلاق این استحباب نسبت به تغنی اند. علاوه بر اینکه معلوم نیست غناء مقدمه بکاء بر امام حسین علیه السلام باشد و حتی اگر کسی با غناء به گریه میفتد هم گریه بر امر دیگری است. حزنی که صوت مطرب ایجاد میکند بر فقدان مشتهیات نفس است نه رثاء اهل بیت علیهم السلام.