جلسه بیستم مرجح چهارم الاهمیة فی الملاک
متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه بیستم درس خارج اصول مبحث تعادل و تراجیح؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ چهارشنبه ۳ اردیبهشت ماه سال ۹۳ برگزار شده است. در این جلسه تقریر مرحوم نایینی و سید شهید صدر از چگونگی تقدیم این مرجح در جایی که اهمیت احد الملاکین احراز شده است ارائه شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است.
مرجحات مرحوم نایینی:
مرجح اول: تقدیم ما لا بدل له
مرجح دوم: تقدیم تکلیف غیر مقید بر قدرت شرعی بر تکلیف مقید
مرجح سوم: تقدیم ما یقدم ظرف امتثاله
مرجح چهارم: الأهمیة فی الملاک
این مرجح در جایی جاری است که ملاک زائد در یکی از تکالیف، ملاک ملزمه باشد. اما اگر الزام اهمیت اضافه احراز نشود، باز هم بنابر مبنای ترجیح محتمل الاهمیة ممکن است حکم به ترجیح داشته باشد.
بحث در سه ناحیه است:
الف)جایی که اهمیت یکی از ملاکین احراز شود:
مرحوم نایینی میفرماید: در اینجا تقدیم و ترجیح واضح است به حکم عقل.
تقریر سید شهید صدر:
تقریر۱: از طریق اطلاق لفظی خطاب أهم
خطابات تکالیف لبا مقیدند به اینکه این فعل واجب است به شرط قدرت و عدم اشتغال بأهم ملاکا. لذا اگر فعلی أهم ملاکا بود، نسبت به فالاهم از خود چنین قیدی وجود ندارد.
پس خطاب اهم مقدم است چون نسبت به مهم اطلاق دارد ولی مهم نسبت به اهم مقید است (به قید لبی). زیرا عقل حکم میکند وقتی مولا دو غرض دارد که یکی اهم است وجهی برای تقیید لبی آن تکلیف به عدم امتثال فالاهم نیست. در اینجا چون خود عقل حاکم و مقید است، عدم تخصیص عقلی احراز میشود.
تقریر۲: از طریق ملاک
اگر از ناحیه اطلاق لفظی (به حکم عقل) تقدیم اثبات نشد، اطلاق ها باقی میمانند و بقای هر دو ملاک احراز میشود، لذا میتوان اینگونه تقریر کرد:
عقل در مقام استیفاء ملاک تکلیف میگوید: یقین دارم که با استیفای ملاک اهم، مولویا از استیفای ملاک در ناحیه مهم عاجزم (تعجیز مولوی). اما معلوم نیست که با استیفای ملاک مهم، مولویا از استیفای ملاک اهم عاجز و مرخص و معذور باشم لذا عقل حکم میکند به گونه ای امتثال کن که ملاکی فعلی از مولا تفویت نشود.
این تقریر مشروط به این است که خطاب أهم شرعا مقید به قدرت شرعی نباشد تا احراز ملاک در هر دو تکلیف بشود.
*****
آیات و روایات بحث: